Zlecenia organów procesowych wykonania opinii pismoznawczej, kierowane do biegłych, dotyczą między innymi własnoręczności sporządzenia danego pisma/podpisu przez osobę, od której pochodzi materiał porównawczy; samodzielności wykonania takiego grafizmu – bez udziału osób trzecich (tzw. pismo ręką prowadzoną lub podtrzymywaną) czy też wpływu określonego zaburzenia na obraz pisma.
Z dr Sylwią Ławrentjew, doktorem nauk prawnych, adiunktem w Instytucie Nauk Prawnych na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach – rozmawia Anna Ruszczyk.
Na czym polegają pismoznawcze badania testamentów?
Pismoznawstwo jest dziedziną naukową koncentrującą się wokół badań pisma ręcznego i dokumentów. Badania tego rodzaju często dotyczą dokumentów ostatniej woli, jakimi są testamenty. Przedmiotem takiego rodzaju badań są między innymi wypowiedzi testujące (treść testamentu) oraz podpisy spadkodawców lub świadków czy też urzędników państwowych.
W jakich sytuacjach są przeprowadzane tego typu badania?
Przedmiot i zakres zleconych biegłemu do wykonania badań zawsze wyznaczony jest przez organ procesowy w postanowieniu o powołaniu danego biegłego do sporządzenia opinii w ramach toczącego się postępowania. W odniesieniu do badań testamentów najczęściej ma to miejsce w postępowaniach cywilnych nieprocesowych, kiedy to w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku któryś z uczestników postępowania przedkłada testament, który zmienia sposób dziedziczenia (z dziedziczenia ustawowego na dziedziczenie testamentowe).
Czy istnieją różnice między opinią wydaną przez instytut a opinią wydaną przez biegłego?
Organ procesowy, oprócz określenia kierunku opiniowania, określa również czy opinię ma wydać indywidualny biegły, czy też opinię ma wydać wspólnie kilku biegłych, którzy mogą to zrobić jako instytut badawczy. Opinia instytutu musi wyrażać stanowisko wszystkich ekspertów, którym kierownik instytutu zlecił wykonanie ekspertyzy. W niektórych instytutach istnieje kontrola jakości opiniowania. Opinia instytucji nie zawsze jest lepsza, niż opinia indywidualna – nie każdy instytut dysponuje kadrami o kwalifikacjach przewyższających kwalifikacje biegłych indywidualnych. Opinia instytutu najczęściej będzie opinią wymagającą dłuższego czasu potrzebnego do jej wykonania, a tym samym większego nakładu finansowego.
W jakich dziedzinach wskazane jest Pani zdaniem powoływanie wielu biegłych do opiniowania w jednej sprawie?
Zgodnie z art. 193 § 1 k.p.k. jeżeli stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych zasięga się opinii biegłego albo biegłych. Uznaniu decydenta procesowego pozostawiona jest kwestia liczby powołanych biegłych, jakich należy ustanowić dla stwierdzenia danej okoliczności. Potrzeba powołania kilku biegłych zaistnieje, gdy przedmiot badań będzie zróżnicowany. W odniesieniu np. do stwierdzenia braku zdolności spadkodawcy do sporządzenia ważnego testamentu, opinia biegłego pismoznawcy dotycząca autentyczności testamentu powinna poprzedzać opinię biegłego psychiatry dotyczącą zdolności spadkodawcy do testowania.
Jakie przesłanki mogą skłonić organ procesowy do dopuszczenia dowodu z opinii kompleksowej?
W sytuacji kiedy przedmiot opiniowania jest złożony, a stwierdzenie okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiedzy specjalnej z różnych dziedzin, istnieje możliwość powołania biegłych z więcej niż jednej specjalności. Mamy wówczas do czynienia z opinią kompleksową wydaną przez kilku biegłych z różnych (zwłaszcza zbliżonych) dziedzin nauki. Wówczas każdy z tych biegłych przeprowadza badania cząstkowe w zakresie swej specjalności, a następnie wszyscy biegli opracowują jedną opinię, zakończoną wspólną oceną i konkluzją.
Czy w ramach sporządzania opinii kompleksowej biegli mogą mieć odmienne poglądy?
Opinia kompleksowa niekoniecznie musi wyrażać jednolitą i zgodną ocenę jej autorów. Jednocześnie jednak będąc opinią kompleksową, choć w jej ramach mogą być zaznaczone odmienne poglądy biegłych, musi być opinią wspólną, a zatem przedmiotem porozumienia i uzgodnień między biegłymi. W przeciwnym razie będzie to kilka niezależnych od siebie wypowiedzi biegłych.
Jakie przykładowo zlecenia mogą być skierowane przez organ procesowy do biegłego pismoznawcy?
Zlecenia organów procesowych wykonania opinii pismoznawczej, kierowane do biegłych, dotyczą między innymi własnoręczności sporządzenia danego pisma/podpisu przez osobę, od której pochodzi materiał porównawczy; samodzielności wykonania takiego grafizmu – bez udziału osób trzecich (tzw. pismo ręką prowadzoną lub podtrzymywaną) czy też wpływu określonego zaburzenia na obraz pisma.
Czy w ramach jednej sprawy mogą wystąpić rozbieżności między opinią wydaną przez biegłego pismoznawcę a opinią sporządzoną przez biegłego z zakresu psychiatrii?
Tak. Każdy z tych biegłych opiniuje w swojej dziedzinie, każdy opiera się na innym materiale badawczym. Biegły psychiatra może stwierdzić występowanie choroby psychicznej u spadkodawcy uniemożliwiającej mu sporządzenie ważnego testamentu, podczas gdy biegły pismoznawca może nie dostrzec zmian chorobowych w obrazie pisma ręcznego testatora.
Dziękuję za rozmowę
