Ofiarami procederu są zarówno kobiety, mężczyźni jak również dzieci. Sprawcy szukają osób w trudnej sytuacji – bezrobotnych, mających problemy, zadłużonych, samotnych matek o niskich dochodach. Idealna dla sprawcy jest kobieta lub mężczyzna, którzy nie pytają, dokąd i po co mają jechać i są na tyle zdesperowani, żeby propozycję wyjazdu przyjąć bezkrytycznie. Sprawca szuka raczej osób młodych i biednych. Dzieci ze względu na wiek, niedojrzałość, bezbronność sprawiają, że bardzo łatwo jest je wykorzystać i kontrolować. Wiek ofiary jest istotnym czynnikiem warunkującym do jakiej formy handlu ludźmi będzie wykorzystywana osoba na przykład praca przymusowa, żebractwo, seksbiznes.

Z Krzysztofem Sawickim, podinspektorem Policji, starszym wykładowcą Zakładu Służby Kryminalnej Szkoły Policji w Pile specjalizującym się w zakresie prawa karnego materialnego oraz procedury karnej – rozmawia Anna Ruszczyk.

Dlaczego dochodzi do handlu ludźmi?

Handel ludźmi, jako zjawisko wielowymiarowe i złożone, pozostaje w bardzo ścisłym związku z innymi problemami, które są zależnie od miejsca, czasu i sytuacji danego społeczeństwa. Do najważniejszych czynników mających wpływ na obecny proceder handlu ludźmi zalicza się czynniki ekonomiczne, czynniki socjalne oraz czynniki polityczno-społeczne. Wśród przyczyn postępującego zjawiska rolę przewodnią wiedzie proces globalizacji oraz związane z tym ubóstwo i bezrobocie, brak edukacji, przyzwolenie społeczeństwa i obojętność jak również konflikty zbrojne oraz ruchy migracyjne.

Kto na tym najwięcej zarabia?

Nie ulega wątpliwości, że organizowanie handlu ludźmi należy do dochodowych form działalności przestępczej. Szacuje się, że tylko w Europie jest około 140 000 ofiar handlu ludźmi, co generuje roczny przychód brutto dla ich wyzyskiwaczy w wysokości 3 mld USD. Nie ulega wątpliwości, że największe zyski w tak zwanym „łańcuchu” z procederu handlu ludźmi osiągają zleceniodawcy a w następnej kolejności werbownicy oraz pomocnicy.

Kim są najczęściej handlarze, skąd pochodzą?

Jak wynika z analizowanych spraw karnych sprawca handlu ludźmi, osoba werbująca czy później wykorzystująca, to zwykle mężczyzna, jednak coraz częściej są to także kobiety, często same w przeszłości będące ofiarami handlu. Osoby zajmujące się handlem ludźmi często są członkami zorganizowanych grup przestępczych działających na dużą skalę. W praktyce grupy przestępcze dążą do kontrolowania całego procederu handlu ludźmi od rekrutacji ofiar, przez fałszowanie dokumentów, przerzut osób przez granicę, korumpowanie urzędników na praniu brudnych pieniędzy kończąc. W ostatnich latach do najgroźniejszych grup przestępczych zajmujących się handlem ludźmi należy uznać grupy romskie, grupy nigeryjskie, grupy chińskie, grupy rumuńskie.

Dlaczego są najgroźniejsze?

Nowoczesna przestępczość zorganizowana przypomina swą konstrukcją sprawne zarządzanie przedsiębiorstwem, zmierzające do stworzenia warunków niezbędnych do popełniania przestępstw, zamaskowania lub zatarcia śladów działalności przestępczej, a także zwiększenia hermetyczności grupy. Wspomniane grupy cechuje bezwzględność wobec ofiar handlu ludźmi. Wykorzystują luki w działaniu systemów finansowych oraz opieki społecznej innych państw m.in. Anglii, Niemiec, bazując na trudnej sytuacji materialnej pokrzywdzonych. Zagrożenie wiąże się również z barierą językową i kulturową organów ścigania państw UE w inwigilowaniu grup szczególnie nigeryjskich, chińskich.

Jakie są kanały przerzutu, czy biegną one również przez Polskę?

Obecnie zjawisko handlu ludźmi ma duży związek z nielegalną migracją ludności. W tym kontekście mówi się o krajach pochodzenia (państwa, z których pochodzą ofiary), tranzytowych (przez które wiodą szlaki przewozu ofiar) i docelowych (tzn. państwa, do których trafiają ofiary handlu ludźmi i gdzie są wykorzystywane). Polska jest zarówno krajem pochodzenia, tranzytu i miejsca przeznaczenia ofiar handlu ludźmi. Głównymi krajami przeznaczenia ofiar posiadających obywatelstwo polskie są Niemcy, Niderlandy, Belgia, Hiszpania, Szwecja, Francja i Zjednoczone Królestwo. Z kolei głównymi krajami pochodzenia ofiar na terenie Rzeczypospolitej Polskiej są Ukraina, Bułgaria, Rumunia, Republika Mołdawii, Białoruś, Wietnam i Federacja Rosyjska. Istnieje wiele raportów, według których nasila się zjawisko handlu ludźmi w celu wykorzystania do pracy przymusowej w Polsce – w szczególności wobec osób pochodzących z Azerbejdżanu, Chin, Nepalu, Filipin, Wietnamu, Bangladeszu i innych państw azjatyckich. Pomimo faktu, że wielu obcokrajowców uznano za ofiary naruszenia przepisów prawa pracy, tylko kilku uznano za ofiary handlu ludźmi zmuszane do pracy.

Dokąd trafiają ofiary handlu ludźmi?

Miejsce pobytu ofiar handlu uzależnione jest od celu w jakim mają być wykorzystywane. Obywatele polscy, którzy stali się ofiarami handlu ludźmi poza granicami kraju, byli wykorzystywani w celach seksualnych, do wykonywania przymusowej pracy w sektorze rolniczym, budowlanym, do świadczenia usług w zakresie prac domowych, do oszustw polegających na wyłudzaniu zasiłków i do zakładania fałszywych rachunków bankowych lub zawierania umów kredytowych.

Jaki los ich najczęściej spotyka?

W większości wypadków są to osoby zniewolone, zmuszanie do pracy wbrew swej woli, stosowana jest wobec nich przemoc psychiczna i fizyczna, groźby wobec członków rodziny, szantaż najczęściej po przez opublikowanie kompromitujących zdjęć, zgwałcenia niejednokrotnie zbiorowe, a także spłacanie fikcyjnych długów.

Czy wiadomo jaki odsetek ofiar handlarzy jest po drodze uśmiercanych?

Trudno mi jest powiedzieć jaki jest odsetek osób uśmiercanych przez handlarzy. Należy stwierdzić, że w trakcie transportu do kraju docelowego szczególnie z odległych kontynentów jak Azja, Afryka zdarzają się zgony, ale jest to ciemna liczba to znaczy, że nie można jednoznacznie określić czy śmierć nastąpiła z winy handlarzy.

Czy ofiary mają szansę na uwolnienie się z rąk handlarzy?

Z prowadzonych badań wynika, że osoby uwalniały się od oprawców ucieczką, ale były to bardzo rzadkie przypadki. Główną przyczyną niepowodzeń był fakt, że wobec ofiar stosowano szczególny nadzór polegający na odebraniu dokumentów w postaci paszportu, dowodu osobistego.

Jaki jest profil psychologiczny ofiary, skąd pochodzą, w jakim najczęściej są wieku?

Ofiarami procederu są zarówno kobiety, mężczyźni jak również dzieci. Sprawcy szukają osób w trudnej sytuacji – bezrobotnych, mających problemy, zadłużonych, samotnych matek o niskich dochodach. Idealna dla sprawcy jest kobieta lub mężczyzna, którzy nie pytają, dokąd i po co mają jechać i są na tyle zdesperowani, żeby propozycję wyjazdu przyjąć bezkrytycznie. Sprawca szuka raczej osób młodych i biednych. Dzieci ze względu na wiek, niedojrzałość, bezbronność sprawiają, że bardzo łatwo jest je wykorzystać i kontrolować. Wiek ofiary jest istotnym czynnikiem warunkującym do jakiej formy handlu ludźmi będzie wykorzystywana osoba na przykład praca przymusowa, żebractwo, seksbiznes.

W jaki sposób dochodzi do werbowania ofiar i czy te sposoby z biegiem lat zmieniają się, czy sprawcy stosują jakieś nowe sposoby werbunku?

Organizatorzy przedmiotowego procederu stosują wszelkiego rodzaju metody werbunku oraz dalszej odsprzedaży i eksploatacji potencjalnych ofiar handlu ludźmi. Są to metody stosowane, z uwagi na swoją skuteczność, od wielu lat oraz nowatorskie nieznane organom ścigania, m.in. werbowanie przez właścicieli agencji towarzyskich i jej pracowników każdego szczebla, mieszczanie ogłoszeń w prasie, Internecie, przejmowanie (podbieranie) z konkurencyjnych agencji, np. pod legendą klienta, osoba werbująca proponuje prace w innej agencji, często za granicą oraz przejmowanie z agencji, które zakończyły działalność bez wpływu i woli byłego właściciela; kobieta sama szuka sobie nowego miejsca pracy i sama bez niczyjego pośrednictwa zgłoszą się do pracy w nowej agencji towarzyskiej. W przypadku handlu ludźmi (najczęściej kobietami) w celu prostytucji można wyróżnić następujące metody działania sprawców – metoda na pracę, metoda na miłość, metoda uprowadzeń.

źródło: podinsp. Krzysztof Sawicki

Czy problem handlu ludźmi jest według Pana dostrzegany przez społeczeństwo, czy jest to istotny problem?

Niewątpliwie, jednym z najtrudniejszych problemów współczesnego świata jest zjawisko handlu ludźmi. Proceder ten dla wielu osób jest niedostrzegalny z uwagi na niską świadomość zwykłych ludzi. Jednak zaznaczyć należy, że ofiarą handlu ludźmi może stać się prawie każdy człowiek. Intensyfikacja zjawiska jest wypadkową wielu czynników, mniej lub bardziej związanych ze zróżnicowaniem regionów świata a także statusem zamieszkujących tam osób. Handel ludźmi jest zjawiskiem ponadpaństwowym, dotykającym społeczność międzynarodową, a istotnym czynnikiem wpływającym na szybki wzrost tego procederu jest globalizacja. Przestępstwo handlu ludźmi w obecnym okresie prężnie się rozwija i przechodzi podobnie jak inne rodzaje przestępstw proces ewolucji związany z dostosowaniem się do obiektywnej rzeczywistości i zwiększeniem skuteczności działań przestępczych.

Jaka jest rola organów ścigania w zakresie zwalczania handlu ludźmi?

Prężny dynamizm przemian ewolucyjnych oraz pojawienie się szeregu nowych form zjawiskowych tej przestępczości wymusza na instytucjach państwowych monitorowanie zjawiska w celu właściwego zapobiegania i zwalczania przestępstwa handlu ludźmi. Najważniejszym elementem w zwalczaniu tego procederu jest postawienie głównego nacisku na uświadomienie ofiarom tego, że zostały wykorzystane przez organizatorów. Szczegółowe rozpoznanie zjawiska, poznanie jego mechanizmów pozwala w skuteczny sposób zwalczać ten typ przestępstwa, a przez to pomóc i uniknąć wielu dramatów istnień ludzkich. Ważnym elementem jest nawiązanie współpracy funkcjonariuszy Policji pionu kryminalnego z pracownikami Ośrodków Pomocy Społecznej, Powiatowych Urzędów Pracy w najbardziej zagrożonych środowiskach, co umożliwia natychmiastową reakcję na potencjalne próby werbowania ofiar.

Co zrobić, aby nie stać się ofiarą handlu ludźmi?

Uważam, że należy zachować zdrowy rozsądek i mieć ograniczone zaufanie. Powinniśmy zawsze sprawdzić ogłoszenia z których korzystamy przygotowując się do wyjazdu szczególnie za granicę w przypadku pracy czy wyjazdu wakacyjnego. Istotnym elementem jest ustalenie regularnego kontaktu z rodziną. W przypadku braku kontaktu rodzina niezwłocznie powiadomi organy ścigania. Korzystając z Internetu powinniśmy sprawdzić czy firma, w której zamierzamy się zatrudnić faktycznie istnieje. Ważnym elementem jest również sporządzenie kopii dokumentów w postaci dowodu osobistego, paszportu i przesłanie ich kopii na swoją skrzynkę.

Czy i jakie działania prewencyjne Pana zdaniem mają wpływ na edukację w zakresie zapobiegania handlowi ludźmi?

Edukacja w zakresie zapobiegania handlowi ludźmi ma istotne znaczenie w zwalczaniu przedmiotowego przestępstwa. Szczególnie w okresie wakacyjnym są prowadzone kampanie uświadamiające oraz realizowane programy szkoleniowe ukierunkowane głównie na osoby narażone na możliwość stania się ofiarą handlu ludźmi. Równolegle prowadzone jest dodatkowo doskonalenie zawodowe pracowników instytucji publicznych, rządowych i samorządowych realizujących zadania związane ze zwalczaniem przestępstwa handlu ludźmi. Moim zdaniem doskonalenie zawodowe jako proces ciągły wpływa na podnoszenie poziomu wiedzy oraz efektywności podejmowanych działań w odniesieniu do wszystkich form przestępstwa handlu ludźmi. Efektywna realizacja zadań przez pracowników wymaga ciągłego nabywania i doskonalenia w toku szkolenia umiejętności teoretycznych i praktycznych związanych z zapobieganiem i zwalczaniem przedmiotowego przestępstwa. Należy zaznaczyć, że walka z handlem ludźmi pozostaje nadal jedynym z najważniejszych zadań polityki i wyzwań wszelkich instytucji, organizacji pozarządowych zwalczających na świecie, w Unii Europejskiej i Polsce ten proceder.

Dziękuję za rozmowę