Ślady zapachowe zabezpiecza się poprzez kontakt tamponu zapachowego z miejscem (przedmiotem) z którym miał styczność sprawca. Po nałożeniu przy użyciu jałowej pęsety, pochłaniacze przykrywa się folią aluminiową i pozostawia na co najmniej 30 min. Po upływie tego czasu pochłaniacze umieszcza się w czystym, nowym słoiku. Słoik po dokładnym zakręceniu zabezpiecza się pieczęcią. Próbki zapachowe od osób pobiera się z umytych dłoni w taki sposób, że osoba przekłada pochłaniacze w dłoniach przez 15 min. Zabezpieczone ślady zapachowe przechowuje się tak jak wszystkie dowody w sprawie.
Z Krzysztofem Misiewiczem, podinspektorem w stanie spoczynku, ekspertem kryminalistyki z zakresu osmologii – rozmawia Anna Ruszczyk.
Od kiedy w Polsce mamy do czynienia z badaniami osmologicznymi?
W Polsce badania osmologiczne w kształcie podobnym do obecnego prowadzi się od początku lat dziewięćdziesiątych. Dawniej psy tropiące posiadały umiejętność rozpoznawania osób na podstawie zapachu ujawnionego na przedmiotach pozostawionych na trasie ucieczki lub na podstawie samego zapachu pozostawionego na ścieżce tropienia. Pierwsze zapisy dotyczące badań osmologicznych (odorologicznych) pojawiły się w zarządzeniu 19/92 Komendanta Głównego Policji dotyczącego wykorzystania psów służbowych.
Gdzie powstały pierwsze ośrodki szkolenia psów do badań osmologicznych i skąd czerpano wiedzę w tym zakresie?
W Polsce szkolenie psów do badań osmologicznych do 1998 roku odbywało się w Zakładzie Szkolenia Przewodników i Tresury psów. Następnie szkolenie przeniesiono do Zakładu Techniki Kryminalistycznej CSP w Legionowie. W 2003 roku decyzją Komendanta CSP szkolenie psów do badań osmologicznych przeniesiono do Zakładu Kynologii Policyjnej w Sułkowicach. W badaniach osmologicznych w początkowej fazie wzorowano się na metodyce rosyjskiej. Po 1995r nawiązano współpracę w tym zakresie z Węgrami, gdzie wyszkolono instruktorów. W latach 1997 – 2000 intensywnie pracowano nad organizacją szkoleń, metodyką badań. Warto zaznaczyć, iż nie bez znaczenia jest również współpraca międzynarodowa, wykorzystywanie wiedzy zdobytej podczas wymiany doświadczeń. W tym czasie odbyło się wiele wyjazdów do pracowni osmologicznych krajów europejskich (Holandia, Niemcy, Rosja), wykorzystano również własne doświadczenia instruktorów prowadzących zajęcia.
źródło: Krzysztof Misiewicz (archiwum własne)
Przy jakiego typu sprawach, zdarzeniach korzysta się z osmologii?
Nie ma określonych zdarzeń w których wykorzystuje się ślady osmologiczne. By przeprowadzić badanie osmologiczne muszą być spełnione dwa warunki. Musimy mieć materiał dowodowy zabezpieczony na miejscu zdarzenia i materiał porównawczy pobrany od osoby. O tym czy badanie będzie przeprowadzone decyduje prowadzący postępowanie wystawiając, bądź nie wystawiając dokumentu „Postanowienie…..”
Na czym dokładnie polega badanie osmologiczne?
Badanie osmologiczne polega na ustaleniu czy występuje zgodność zapachowa śladu zabezpieczonego na miejscu zdarzenia z próbką zapachową pobraną od osoby podejrzanej. Na miejscu zdarzenia technik kryminalistyki z miejsc, przedmiotów zabezpiecza na specjalnych pochłaniaczach (tamponach zapachowych) zapach. Prowadzący postępowanie po wytypowaniu osoby podejrzanej na takich samych pochłaniaczach pobiera próbki zapachowe do badań. Ślad zapachowy z miejsca zdarzenia i próbka od osoby podejrzanej trafia do pracowni osmologicznej Laboratorium Kryminalistycznego KWP (KSP). Tam przeprowadzone są badania zgodności zapachowej w taki sposób, że między próbki zapachowe osób niezwiązanych ze sprawą w ciągu selekcyjnym ustawia się próbkę od podejrzanego. Po nawęszeniu zapachu z miejsca zdarzenia zadaniem psa do badań osmologicznych jest potwierdzenie lub nie zgodności zapachowej z próbką od podejrzanego. Pies przechodząc przy wszystkich stanowiskach nawęsza je. Jeżeli występuje zgodność przyjmuje pozycję „waruj” przy stanowisku, jeśli nie występuje, wówczas pies wraca do swojego przewodnika. Takich prób przeprowadza się kilka, przy czym ustawienie próbek za każdym razem jest zmienione. W badaniu biorą udział dwa psy posiadające aktualne atesty.
Psy również przechodzą atestację?
Każdy pies do badań osmologicznych, aby mógł być wykorzystywany w badaniach procesowych, musi mieć aktualny atest. Raz w roku komisja upoważniona przez Komendanta CSP przeprowadza egzamin atestacyjny psom do badań osmologicznych. Atestacja odbywa się w Zakładzie Kynologii Policyjnej CSP lub w pracowni Laboratorium Kryminalistycznego KWP (KSP). Psy atestowane są na materiałach zabezpieczonych przez prowadzącego egzamin. Atestacja wygląda tak samo jak badanie osmologiczne. Sprawdza się czy pies pracuje prawidłowo w przypadku kiedy zgodność zapachowa występuje (kontrola pozytywna) i w przypadku gdy zgodność zapachowa nie występuje (kontrola negatywna). Oprócz samej pracy ocenia się stan psychofizyczny psa (zachowanie, odżywienie, utrzymanie, czystość).
źródło: Krzysztof Misiewicz (archiwum własne)
W jaki sposób zabezpiecza się i przechowuje ślady zapachowe?
Ślady zapachowe zabezpiecza się poprzez kontakt tamponu zapachowego z miejscem (przedmiotem) z którym miał kontakt sprawca. Po nałożeniu przy użyciu jałowej pęsety pochłaniacze przykrywa się folią aluminiową i pozostawia na co najmniej 30 min. Po upływie tego czasu pochłaniacze umieszcza się w czystym, nowym słoiku. Słoik po dokładnym zakręceniu zabezpiecza się pieczęcią. Próbki zapachowe od osób pobiera się z umytych dłoni w taki sposób, że osoba przekłada pochłaniacze w dłoniach przez 15 min. Zabezpieczone ślady zapachowe przechowuje się tak jak wszystkie dowody w sprawie.
Czy możliwe jest trwałe usunięcie, bądź zniszczenie śladu zapachowego?
Ślady zapachowe na miejscu zdarzenia należy zabezpieczać w pierwszej kolejności, ponieważ cały czas ulegają wietrzeniu. Napewno rodzaj podłoża, czas, temperatura, wilgotność, wiatr wpływają na utrzymywanie się zapachu na miejscu zdarzenia. Jeżeli chodzi o możliwość trwałego usunięcia czy zniszczenia zapachu indywidualnego człowieka to sprawa wygląda podobnie jak możliwość usunięcia kodu DNA. Każdy człowiek ma własny niepowtarzalny, nieusuwalny, niezmienny zapach indywidualny. W trakcie naszego życia zmienia się tło zapachowe, które jest składową naszego zapachu. Zapach indywidualny pozostaje niezmienny.
Jak długo zapach utrzymuje się na miejscu zdarzenia i jak długo można go przechowywać?
Ślad zapachowy na miejscu zdarzenia ulega wietrzeniu. Im dłuższa zwłoka od momentu pozostawienia śladu do momentu jego zabezpieczenia, tym większe prawdopodobieństwo, że ślad będzie słabszy albo całkiem zwietrzeje. Czas utrzymywania się zapachu zależy od wielu czynników, więc nie można precyzyjnie go określić. Zależy na pewno od rodzaju podłoża (przedmiotu) na którym się znajduje, wiatru, temperatury, wilgotności. Natomiast jeżeli chodzi o możliwość wykorzystywania śladów zapachowych już zabezpieczonych w słoikach, to można je badać nawet kilka lat. Z własnego doświadczenia wiem, że na pewno psy pracują na śladach przechowywanych siedem lat. Węgrzy twierdzą, że piętnaście a Litwini, Rosjanie nawet dwadzieścia lat. Oczywiście mówimy tu o pochłaniaczach, które nie były wykorzystywane w badaniach, czyli wietrzone.
Jak często organy ścigania korzystają z wiedzy z zakresu osmologii?
Najwięcej badań osmologicznych wykonywano w latach 1996 – 2005. Obecnie badania osmologiczne wypierane są na korzyść badań DNA chociażby ze względów ekonomicznych. W trakcie oględzin miejsc zdarzeń ślady osmologiczne są zabezpieczane jak wszystkie inne jednak o tym czy zostaną zlecone badania decyduje gospodarz postępowania.
Czy zatem istnieje ryzyko, iż wiedza ta zostanie całkowicie wyparta przez genetykę?
Trudno powiedzieć w jakim kierunku rozwijać się będzie zarówno genetyka jak i osmologia. Moim zdaniem nie można rezygnować z żadnej możliwości wykrycia sprawcy przestępstwa więc mam nadzieję, że nie zostanie wyparta przez żadną dziedzinę techniki kryminalistycznej. Sądzę, że podobnie jak ja myśli wiele osób będących w temacie.
Jakie błędy najczęściej pojawiają się w ekspertyzach osmologicznych?
W samych ekspertyzach osmologicznych mogą pojawić się błędy raczej proceduralne. Jeżeli chodzi o badania osmologiczne to jesteśmy krajem o najbardziej restrykcyjnej metodyce. Cała procedura jest bardzo szczegółowo opisana: od zabezpieczenia śladów na miejscu zdarzenia poprzez pobranie materiału porównawczego, uzupełniającego i kontrolnego a zakończywszy na samym badaniu w pracowni osmologicznej. Opisane są wymagania co do psów i osób biorących udział w badaniu. Każdy pies przed badaniem musi wykonać próby kontrolne mające na celu sprawdzenie czy w danym dniu pracuje prawidłowo. Czy w ciągu selekcyjnym nie ma zapachu zakłócającego pracę psa. Jeżeli pies nie wykona prawidłowo prób kontrolnych, nie może wziąć udziału w badaniu. Badanie muszą wykonać dwa psy z atestem. Atest wydawany jest przez Komendanta CSP w Legionowie.
Czy obecnie w Polsce prowadzone są badania w tej dziedzinie kryminalistyki?
Obecnie w Polsce jest kilka Laboratoriów Kryminalistycznych posiadających pracownie osmologiczne wykonujące badania na potrzeby całego kraju. Pracownie takie są między innymi w Warszawie, Radomiu i Lublinie.
Dziękuję za rozmowę