Narzędzie to narzędzie, czyli trzeba posiadać umiejętności, żeby się nim posługiwać. Młotkiem można wbić gwóźdź, ale i stuknąć się w czoło. Umiejętności buduje się przez stałe podnoszenie swoich kwalifikacji, ale również zdobywane latami doświadczenie. W przypadku analityków kryminalnych ważna jest ponadprzeciętna wyobraźnia i skupienie się na problemie. Tutaj dochodzimy do miejsca, w którym należałoby odnieść się do „elementu białkowego” w analizie kryminalnej, jego pozyskania i uformowania, co jest samo w sobie obszernym tematem. A w kontekście obecnej sytuacji kadrowej Policji, chyba nawet bardzo delikatnym.

Z młodszym inspektorem w stanie spoczynku, Arturem Jaroszem, byłym Naczelnikiem Wydziału Analizy Kryminalnej BWiIK KGP – rozmawia Anna Ruszczyk.

W jakim celu przygotowywane są analizy kryminalne?

Cel ten jest określony w samej definicji analizy kryminalnej i jest to pociągnięcie sprawcy przestępstwa do odpowiedzialności karnej. Dlatego moim zdaniem dyskusyjnym jest nazywanie analizą kryminalną czynności wykonywanych przez różne służby, których celem jest wiedzieć, a nie działać. To temat na akademicką dyskusję, a chyba nie o to chodzi w tym pytaniu. Oczywiście, analiza kryminalna często ma na celu również zapobieżenie przestępstwu, ale to jest cel pośredni, który i tak ma w konsekwencji doprowadzić do osiągnięcia celu głównego. To tak sensu largo. Sensu stricto, ma dostarczyć informacji, których odnalezienie było bardzo trudne bądź pracochłonne z uwagi na ich jakość lub ilość. Takich, których brakuje na danym etapie sprawy, aby tę sprawę posunąć dalej. Przykłady moglibyśmy mnożyć. Analizy transakcji finansowych na podstawie danych uzyskanych z rachunków bankowych rozszerzają wiedzę o przepływie środków finansowych pomiędzy podmiotami będącymi przedmiotem postępowania. Analitycy często podejmują się rekonstrukcji przebiegu zdarzenia na podstawie zgromadzonego materiału tak, aby odnaleźć luki informacyjne i ukierunkować prowadzącego na ich uzupełnienie.

Jakich informacji mogą dostarczyć śledczym tego typu analizy?

Każdej niezbędnej na jaką pozwalają zebrane materiały. Analityk kryminalny nie działa ofensywnie. Pracuje “zza biurka”. Materią analityka kryminalnego w policji są informacje, które dostarcza mu zleceniodawca oraz wszystko to, do czego ma dostęp ze swojego stanowiska pracy, czyli otwarte źródła i policyjne bazy danych. Zbieraniem informacji zajmuje się zleceniodawca analizy i to on gromadzi materiał oraz podejmuje decyzję o sięgnięciu po analizę kryminalną. Zwracając się musi określić jej zakres. W praktyce, tej dobrej praktyce, dzieje się tak, że konsultuje się z analitykiem i wspólnie formułują zadania dla analityka. Więc jeżeli np. w bardzo rozległym materiale, powiedzmy kilkudziesięciu tomach akt, trzeba znaleźć powiązania pomiędzy znajdującymi się tam elementami, to właśnie to może być celem analityka.

Czego dokładnie poszukuje analityk?

Analityk kryminalny poszukuje powiązań między informacjami. Takich powiązań, których istnienie jest przewidywane np. kontakty telefoniczne pośrednie lub bezpośrednie osób będących w zainteresowaniu, ale też takich, które wychodzą poprzez metodyczne badanie powiązań wszystkich ze wszystkimi. Posiada umiejętność oraz narzędzia, a często też bogate doświadczenie, które pozwalają na poruszanie się w gąszczu informacji gromadzonych przez prowadzący “śledczych”, ich agregowanie i co najważniejsze, wyciąganie z nich wniosków. To wniosek jest efektem pracy analityka kryminalnego. Oczywiście odniosłem się tu do analizy kryminalnej operacyjnej. Istnieje, choć w przypadku policji raczej tylko w teorii, analiza kryminalna strategiczna, której celem miałoby być wspieranie kierownictwa w podejmowaniu decyzji o charakterze strategicznym w zwalczaniu przestępczości. Niestety nie spotkałem się jeszcze z takimi przełożonymi, którzy chcieliby wiedzieć, jakie analityk wyciągnąłby wnioski z gromadzonych i przetwarzanych danych na temat jakiegoś zjawiska i przedłożył propozycję działań. Jeżeli nawet wykonuje się “analizy strategiczne” to wnioski już są znane wcześniej, a najczęściej nie ma ich w ogóle.

Przy jakiego typu zdarzeniach najczęściej sporządzane są analizy kryminalne?

Nie ma tu jakiś precyzyjnych ram. Zarządzenie, które to reguluje mówi o sprawach złożonych, wielowątkowych i o dużym zasięgu terytorialnym. Jest to regulacja na tyle elastyczna, że pozwala na efektywne wykorzystanie tego narzędzia, jakim jest analiza kryminalna dla “śledczych”. Każde zdarzenie, które generuje dużą ilość informacji i gdzie konieczne jest podejmowanie szybkich precyzyjnych decyzji, powinno być badane z wykorzystaniem analityków kryminalnych. Są sprawy, w których intensywność czynności, rozmach i ilość zaangażowanych policjantów operacyjnych i śledczych same wymuszają zaangażowanie analityków kryminalnych. Niestety trafiamy tu dwa problemy, które są stare jak analiza kryminalna. Po pierwsze: nie zawsze analityk/analitycy zaangażowani są od momentu, „w którym powinni zostać zaangażowani”, czyli od samego początku. Po drugie: obieg intensywnie gromadzonych informacji. Niestety nie wypracowaliśmy sobie do tej pory metodologii postępowania, która zminimalizowałaby straty w tym zakresie. Myślę jednak, że życie zmusi policję do zmierzenia się z tym problemem. Są sprawy np. uprowadzenia czy akty terrorystyczne, gdzie czas jest kluczowy, a precyzyjny obieg informacji, który zapewniłby do nich dostęp analitykowi kryminalnemu na właściwym etapie może decydować o życiu ludzkim. Niestety naturalnym dla tego typu spraw jest element dyskretności działań, co czasami może sprowadzić się do izolowania analityków.

Czy każde zjawisko przestępcze można zbadać poprzez analizę kryminalną?

Analiza kryminalna to poszukiwanie powiązań pomiędzy informacjami i wyciąganie wniosków na tej podstawie. Więc oczywistym jest, że badać można wszystko. Pytanie czy materiał, który został zebrany “daje widoki” na wyciągnięcie jakichkolwiek wniosków poza tym, że nic nadal nie wiadomo. Ale to też jest ważny wniosek!

Na czym polega zastosowanie GIS w analizach kryminalnych?

Zastosowanie elementu geoprzestrzennego w analizie kryminalnej polega przede wszystkim na dołożeniu do każdej analizowanej informacji elementu lokalizacji geograficznej. Możemy nasze informacje przedstawiać w postaci różnego rodzaju map na których możemy umieszczać dane i wartości istotne dla badanego zjawiska. Na przykład, badając zjawisko podpaleń śmieci można umieścić na mapie lokalizację tych zdarzeń oraz wartości i ilości dotyczących poszczególnych zdarzeń. Możemy też zbudować mapy z elementami temporalnymi gdzie na jednej mapie umieścimy zdarzenia z jakiegoś zakresu czasowego np. jednej doby. Możemy analizować trasy przemieszczania po drogach z uwzględnieniem okoliczności takich jak infrastruktura i utrudnienia w ruchu oraz inne ważne elementy dla badanego zdarzenia np. rozmieszczenie kamer monitoringów. Spektrum możliwości jest ogromne i tylko wyobraźnia oraz posiadane informacje ograniczają analityków. Cały czas jednak należy pamiętać, że te nowe narzędzia, jakimi m.in. jest analiza kryminalna w ujęciu geoprzestrzennym służą tylko do ułatwienia wyciągnięcia wniosków. Na mapach można umieści prawie wszystko, tylko pytanie: po co?

Jakie są wady i zalety tego narzędzia?

Takie same jak każdego innego narzędzia. Narzędzie to narzędzie, czyli trzeba posiadać umiejętności, żeby się nim posługiwać. Młotkiem można wbić gwóźdź, ale i stuknąć się w czoło. Umiejętności buduje się przez stałe podnoszenie swoich kwalifikacji, ale również zdobywane latami doświadczenie. W przypadku analityków kryminalnych ważna jest ponadprzeciętna wyobraźnia i skupienie się na problemie. Tutaj dochodzimy do miejsca, w którym należałoby odnieść się do „elementu białkowego” w analizie kryminalnej, jego pozyskania i uformowania, co jest samo w sobie obszernym tematem. A w kontekście obecnej sytuacji kadrowej Policji chyba nawet bardzo delikatnym.

Z jakich metod wizualizacji korzystają śledczy w ramach systemu informacji przestrzennej?

Dysponując odpowiednim oprogramowaniem i odpowiednimi danymi, czyli takimi, które posiadają informacje o lokalizacji: współrzędne geograficzne lub adres (a czasem nawet przybliżony opis lokalizacji) możemy je lokować na mapie w postaci różnego rodzaju symboli, wykresów, wydarzeń i tras przemieszczania się. Wszystko to, co oceniamy, że doprowadzi nas do wniosków i pozwoli uporać się z badanym problemem. Możemy również analizować nasze informacje w kontekście istniejących elementów geograficznych jak infrastruktura, sieci dróg i budynki oraz elementy topograficzne, lasy, pola i zbiorniki wodne. Oprogramowanie tego typu daje ogromne możliwości. Przykładem może być tu sprawa uprowadzenia, gdzie spostrzeżenia porwanego (pomimo, że miał zasłonięte oczy, podczas przewożenia go przez sprawców np. odgłosy lotniska, wstrząsy typowe do przejeżdżania przez przejazd kolejowy, duża ilość zakrętów, zła nawierzchnia) pozwoliły analitykowi na wskazanie precyzyjnie budynku, w którym był przetrzymywany.

W jaki sposób nowoczesne technologie znajdują zastosowanie w analizie kryminalnej?

Analitycy kryminalni stoją przed wyzwaniem jakim jest przyrastanie ilości nieustrukturyzowanych danych z różnych źródeł. Koniecznością jest pozyskanie nowoczesnych i adekwatnych narzędzi. Być może współpraca z ośrodkami naukowymi pozwoli na uporanie się z analizą danych np. z wszelkich możliwych zachowań w Internecie, w tym transakcji finansowych i wszelkich innych transakcji, których dane pozostają zapisane w postaci elektronicznej. Kolejnym obszarem, bardzo istotnym z punktu widzenia policji, jest analiza danych wideo. Ilość źródeł materiałów wideo przyrasta geometrycznie. Nie chodzi wyłącznie o materiały umieszczane przez użytkowników portali społecznościowych, czy materiały z systemów monitoringów miejskich, środków komunikacji oraz elementów systemów ochrony obiektów publicznych czy prywatnych. Istotne są również wchodzące do użycia systemy zapisu nasobnego policjantów. Do niedawna analiza materiałów wideo sprowadzała się do odczytania zapisu z zabezpieczonych nośników i ewentualnych oględzin, obecnie to zdecydowanie za mało. Proszę sobie wyobrazić sytuację, kiedy mamy do czynienia z uprowadzeniem dziecka. Posiadane informacje pozwalają na wytypowanie sprawcy i znamy jego wizerunek. Czas goni, a my zabezpieczamy kolejne dane z monitoringów, które w olbrzymich ilościach docierają w bardzo różnej jakości i różnym formacie zapisu. Czas nagrań do “przejrzenia” to setki godzin, natomiast ewentualny czas nagrania, w trakcie którego widoczny będzie poszukiwany przez nas obiekt, wynosi kilka sekund. Jak prześledzić ewentualną trasę przemieszczania się takiej osoby i ustalić miejsce przetrzymywania ofiary? Do tej pory tylko ponadprzeciętna spostrzegawczość i zaangażowanie pozwalały na osiągnięcie sukcesu w tego typu sprawach, dziś już to nie wystarczy. Wymagane są specjalistyczne narzędzia i ogromna moc obliczeniowa. Koniecznością pozostaje również pozyskanie narzędzi do text miningu, które pozwolą na sprawne analizowanie nieustrukturyzowanych danych tekstowych z różnych źródeł, takich jak akta dużych spraw. Jak poradzić sobie z doprowadzeniem 250 tomów akt śledztwa (i innych materiałów pozyskanych w ramach jego prowadzenia) do postaci diagramów powiązań, które będzie można analizować a następnie wyciągać z nich wnioski? Chodzi oto, aby analityk mógł jednym kliknięciem tworzyć wizualizacje, które podda analizie. Wyzwaniem jest zarówno aspekt techniczny, jak i przeforsowanie rozwiązań prawnych, które umożliwiały by podjęcie tego typu działań.

Na ile w pracy analityka istotny jest tzw. biały wywiad?

Każdy z analityków kryminalnych doskonale radzi sobie z poszukiwaniem informacji z otwartych źródeł. Problemem pozostaje jednak bardzo dynamicznie zmieniające się reali Internetu, który to stanowi największy zasób danych. Analitycy często poświęcają ogromne ilości czasu na zdobywanie wiedzy o tym, jakie dane można uzyskać, ponadto uczą się sposobów ich pozyskiwania i interpretacji. Wiedza bardzo szybko się dezaktualizuje. Nie mówię tu o wklepaniu w popularną wyszukiwarkę kilkunastu znaków np. imienia i nazwiska. Chodzi o ogromne ilości danych, metody i sposoby docierania do takich danych jak i niezbędną wiedzę do ich interpretacji. Swego czasu zrodził się pomysł, aby w Wydziale Analizy Kryminalnej BWiIK KGP powstało takie centrum kompetencyjne, które monitorowałoby potrzeby całego pionu wywiadu kryminalnego w tym zakresie i poszukiwało odpowiednich rozwiązań, narzędzi a następnie dystrybuowało taką wiedzę w postaci szkoleń i warsztatów dla analityków. Mam nadzieje, że mojemu następcy uda się ten pomysł zrealizować. Zostawiłem wydział w dobrych rękach mł. insp. Darka Babisza! Doskonałego analityka i świetnego kumpla!

Dziękuję za rozmowę

Również dziękuję za rozmowę. W związku moim niedawnym, i nawet dla mnie samego nieoczekiwanym odejściem na emeryturę, pragnę złożyć serdeczne podziękowanie dla wszystkich, z którymi przez te lata przyszło mi pracować i rozwijać analizę kryminalną w Policji. Szczególnie, wszystkim kolegom i koleżankom z Wydziału Analizy Kryminalnej Biura Wywiadu i Informacji Kryminalnych KGP. Wszystkim życzę powodzenia w życiu osobistym i sukcesów zawodowych. Natomiast analizie kryminalnej w Policji życzę, aby rozwijała się i była skuteczna!