Zło – słowo, które każdego dnia odmieniamy przez wszystkie przypadki. Najbardziej wstrząsającymi sprawami kryminalnymi są te, które zawierają w sobie najwięcej pierwiastka zła. Zło, czyli co? Czy istnieje jednolita i kompletna definicja zła? Czy zło można stopniować, porównywać, mierzyć, wyliczać? Gwałt, zabójstwo, pobicie ze skutkiem śmiertelnym, rozbój, kradzież – wszystko to jest złem, a jednak przestępstwa, różnią się ciężarem, wielkością i rodzajem okrucieństwa. Są bardziej lub mniej szokujące, czy bulwersujące. Zastanawialiście się kiedyś, dlaczego informacje o zabójstwach poruszane w mediach oddziałują na społeczeństwo w różny sposób? Dlaczego śmierć człowieka bezdomnego nie wzbudza takich emocji jak śmierć dziecka? I choć w obu przypadkach doszło do zbrodni, to jednak inaczej patrzymy na te dwa zdarzenia, a przede wszystkim na sprawców zabójstw. Wydawało by się, że wiemy już, co jest złem i dlaczego właśnie określony zbiór zachowań, postępowań i działań ma przyklejony etykietę zła. Okazuje się, że to trzyliterowe słowo można, a nawet należy rozłożyć na cząsteczki, atomy, na czynniki pierwsze i w skupieniu przyjrzeć się jego budowie. Tak właśnie rodzą się najbardziej fascynujące podróże w głąb przerażających umysłów.
Nakładem Wydawnictwa Filia ukazało się monumentalne dzieło traktujące o istocie zła. Licząca blisko osiemset stron książka dr Michaela H. Stone’a stanowi nie lada wyzwanie dla spragnionych wiedzy o funkcjonowaniu ludzkiego umysłu i naturze przestępczej. „Anatomia zła” jest kompleksowym i bogatym w informacje kompendium, z którego mogą śmiało korzystać także czytelnicy zawodowo zajmujący się poruszanymi w nim zagadnieniami, związanymi z przemocą. Zło fascynuje, przeraża i przyciąga naszą uwagę. Nie ma dnia, aby media nie informowały o tragicznych zdarzeniach, brutalnych zabójstwach, czy przestępstwach przeciwko zdrowiu i życiu. Dlaczego jedne z nich nas poruszają bardziej, niż inne? Co musi się stać, aby dana sprawa kryminalna zyskała rozgłos i zaangażowała emocjonalnie opinię publiczną? Na te pytania, a także wiele innych, związanych z oceną zła, jego stopniowaniem i przypisanymi mu kategoriami, odpowiedzi znajdziecie w książce Stone’a.
Obszerna wiedza podzielona na rozdziały dostarczy wam wiedzy o zbrodniach popełnianych pod wpływem impulsu, także przez osoby chore umysłowo i osoby aspołeczne oraz zbrodniach, na które wpływ miało zażywanie substancji psychoaktywnych. Przyjrzycie się zabójstwom w rodzinie, motywacjom sprawców, poznacie przykłady niezwykłych przypadków zabójstw, staniecie blisko scen, gdzie doszło do zbrodni z nienawiści, okrucieństwa wobec dzieci czy zabójstwa ciężarnych. Dr Michael H. Stone poznał i zbadał kilkuset zabójców, rozmawiał z seryjnymi zabójcami, gwałcicielami, dzieciobójcami, nekrofilami, sadystami, psychopatami i nie tylko. Poznał zło od każdej możliwej strony, patrzył na zbrodnie z różnych perspektyw, przyglądał się ofiarom, sprawcom, prześwietlał ich życiorysy, dokumentację medyczną, docierał do informacji, które rzucały nowe światło na to, co niekiedy umyka śledczym lub kryminologom. Zło ukazane przez niego ma tak wiele odcieni, tak różną siłę, a także ciężar szkód i cierpienia, że postanowił stworzyć skalę gradacji zła. O tym, czemu miało służyć to narzędzie, i kto miał z niego korzystać dowiecie się z książki, mogę tylko wspomnieć, że dołożył on wszelkich starań, abyśmy mówiąc o złu mieli świadomość, jak obszerne jest to krótkie słowo.
Autor kładzie nacisk na zagadnienia związane z psychiatrią, psychologią i neuronauką. Zabójcy nie są już „wariatami”, ale osobami chorymi psychicznie lub mającymi zaburzenia psychiczne, co jest niezwykle istotne na sali sądowej. Michael poświęca uwagę psychopatycznym intrygantom, mordercom masowym, psychopatycznym zabójcom osób „wchodzących w drogę” i psychopatom. Wskazuje na motywy i sposoby działania, stosunek do ofiar oraz zachowania po popełnieniu zbrodni. Analizuje na konkretnych przykładach przyczyny, dla których ktoś stał się mordercą. Bada przeszłość i dzieciństwo sprawców, stawia szereg pytań o etiologię i przyczyny złego zachowania. Te rozważania, teorie i naukowe fakty zarówno imponują, jak i fascynują. Wiedza o zbrodni jest czymś więcej, niż kilkunastoma zdaniami, które przeczytamy w artykule. Nie posiadając wszystkich niezbędnych informacji nie jesteśmy w stanie prawidłowo ocenić zachowania sprawcy, czy określić motywu jego działania.
Zło złu nierówne, każde z opisanych w tej publikacji przestępstw jest przez większość społeczeństwa postrzegane jako zło, a sprawcy jako „wariaci, czuby, debile, dzieciobójcy, bestie”. Szybko poddajemy się emocjom, gdy występują pewne czynniki. Jakie? O tym także przeczytacie w „Anatomii zła”. Jestem pod wrażeniem determinacji dr Michaela H. Stone’a do przeprowadzenia tak wnikliwej, rzetelnej, bazującej na kazusach analizy zła. Autor przytacza szereg znanych medialnie spraw, które poruszały sumienia opinii publicznej, wstrząsały, szokowały, budziły odrazę i nienawiść do sprawców. To, co ważne, także i u nas w Polsce obserwowane, to bierność otoczenia, sąsiadów, organizacji i instytucji, które powinny czuwać nad bezpieczeństwem, zwłaszcza osób bezbronnych i słabszych. Nikt nic nie widział, nie słyszał, nie reagował, aż doszło do tragedii i wtedy jest już całkiem inna narracja. Trwające miesiącami czy latami katusze i sadystyczne tortury nie wychodzą poza cztery ściany. Dlaczego tak się dzieje? Ten wątek dość szczegółowo bada psychiatra, wskazując na czynniki i ryzyka zagrożeń. Zło nie jest pojęciem statystycznym, czego dowodzi w swojej publikacji Stone.
Z książki dowiecie się, jacy mordercy budzą największe przerażenie, czym jest wszechstronność kryminalna, kto i w jakim celu porywa dzieci oraz czy prawdą jest w przypadku zabójców i ich krewnych, że „niedaleko pada jabłko od jabłoni”. Mnóstwo ciekawych wątków dotyczących kształtowania się osobowości, przyczyn przemiany młodej ofiary w dorosłego sprawcę. Kiedy człowiek staje się przestępcą i czy można ten proces zatrzymać? Dlaczego dochodzi do zbrodni z nienawiści, jak zabijają kobiety, a jak mężczyźni, czym się różnią młodociani masowi mordercy od ich dorosłych odpowiedników? Jakie motywy popychają dobrze sytuowanych, cenionych, wykształconych ludzi do zabójstwa? Dużo pytań, bardzo dużo, a wierzcie mi, że te prawie 800 stron nie sposób przeczytać przy jednym kubku kawy. To publikacja wymagająca myślenia, skupienia, analizy, o dużym walorze naukowym, idealna dla pasjonatów kryminologii, psychologi kryminalnej i psychiatrii. Można się z niej wiele nauczyć.
Kim są ludzie, dla których życie drugiego człowieka zupełnie nie ma wartości? Co sprawia, że zabijają „z zimną krwią”, impulsywnie lub przez miesiące przygotowują się do zbrodni, nieraz w ich odczuciu doskonałej? „Anatomia zła” pokazuje złożoność problematyki zabójstw, a także mnogość i wysoki poziom skomplikowania analizowanych zagadnień związanych z psychopatią, zaburzeniami psychiatrycznymi i etykietą zła. Dzięki pracy autora dowiecie się, jak postępują schizoidalni psychopaci, z jakich środowisk pochodzą, jak sobie radzili z różnymi życiowymi problemami. Zło jest jak gobelin utkany z wielu nici, a o tych niciach, kłębkach, cięciach i misternych planach wyrządzenia krzywd przeczytacie w „Anatomii zła”. To, jak dotąd, najbardziej szczegółowe omówienie istoty zła, czynników tworzących złych ludzi, motywów ich działania, sposobu postrzegania rzeczywistości, stosunku do ofiar i zwłok. O tej książce można napisać jeszcze wiele stron, ale przecież nie o to chodzi w recenzji. Uważam, że jeśli kogoś interesują przyczyny, dla których ludzie popełniają zbrodnie oraz portrety psychologiczne zabójców, to warto sięgnąć po „Anatomię zła”. Szczególnie polecam ją tym, którzy wierzą w ideę resocjalizacji, jej skuteczność i gwarancję, że człowiek po wyjściu z więzienia jest „naprawiony”. Interesujące kwestie i dość dyskusyjne związane z problematyką izolacji osób zagrażających naszemu bezpieczeństwu. Gdzie powinni trafiać zabójcy, gwałciciele, sadyści i psychopaci? Czy społeczeństwo w jakimś stopniu przyczynia się do zwiększenia skali agresji, nienawiści i przemocy? Jakie wartości są dziś promowane, jaka jest kondycja psychiczna młodzieży i dzieci, z jakimi problemami mierzą się rodziny? Kogo interesuje prawdziwe oblicze zła?
Nie chciałabym zakończyć tej recenzji serią pytań. Zauważcie, jak bardzo publikacja dr Michaela H. Stone’a odpowiada naszym aktualnym problemom, nierozwiązanym systemowo, latami zaniedbywanym, spychanym za margines ważnych spraw. Czy dobrzy ludzie wychowywani w złym środowisku, maltretowani, będą w dorosłym życiu stosować przemoc? Czy istnieją ludzie źli od urodzenia, obciążeni genami zła, którzy wychowywani w kochającej rodzinie i tak wyrosną na przestępców? Czy ciężarna paląca papierosy lub pijąca alkohol urodzi dziecko, które w przyszłości będzie wyrządzało innym krzywdę? Skąd się biorą współmałżonkowie, rodzice i dzieci „z piekła rodem”? Przed Wami zło oczami nauki. Zachęcam do lektury „Anatomii zła”, jednej z najważniejszych książek poświęconych istocie zła zawartej w historiach, które wydarzyły się naprawdę.
Autor: Dr Michael H. Stone
Tłumaczenie: Adam Tuz
Tytuł: Anatomia zła
Wydawnictwo: Filia
Rok wydania: 2023
Liczba stron: 752
