Okruchy szkła na miejscu zdarzenia ujawniane są poprzez szczegółową obserwację powierzchni, na których potencjalnie mogły się takie ślady przenieść, przy wykorzystaniu przyrządów powiększających. Zazwyczaj na miejscu zdarzenia znajduje się materiał porównawczy, np. rozbita szyba, z którego pobierane są próbki do dalszych badań. Znacznie trudniej ujawnia się okruchy szkła na ubraniu podejrzanego. Po przeprowadzeniu obserwacji, okruchy szkła z odzieży ujawnia się poprzez jej wytrząsanie lub szczotkowanie nad arkuszem papieru lub nad specjalnym lejem, na dnie którego znajduje się pojemnik (szalka Petriego). Zbierane są do niego ślady szkła.

Z Dariuszem Wilkiem, doktorem nauk prawnych i doktorem nauk chemicznych, adiunktem w Katedrze Kryminalistyki Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, autorem książek związanych z ekspertyzą sądową i monografii pt. „Nowoczesne metody fizykochemii kryminalistycznej w procesie karnym. Zagadnienia wybrane” – rozmawia Anna Ruszczyk.

Przy jakiego typu zdarzeniach szkło staje się obiektem badań kryminalistycznych?

Szkło, a dokładniej – mikrookruchy szkła o rozmiarach liniowych nieprzekraczających 0,5 mm, są najczęściej ujawniane i zabezpieczane w sprawach włamań lub kradzieży z włamaniem, w trakcie których sprawca rozbił szybę okienną lub samochodową, względnie inne obiekty szklane, np. dekoracyjne, znajdujące się w pomieszczeniu. Takie mikroślady mogą być również ujawnione przy zabójstwach i rozbojach, w których sprawca wykorzystał tzw. tulipan, a więc potrzaskaną butelkę szklaną, względnie doszło do rozbicia obiektu szklanego na miejscu zdarzenia w trakcie popełniania czynu. Ponieważ szyby, żarówki halogenowe, reflektory i lusterka są montowane w samochodach, mikrookurchy szkła występują również w sprawach wypadków komunikacyjnych.

Czy istnieją czynniki, które wpływają na zmianę właściwości szkła?

Szkło wydaje się, że jest materiałem wytrzymałym i relatywnie trwałym, szczególnie w stosunku do wielu przedmiotów znajdujących się w naszym otoczeniu, wykonanych z materiałów pochodzenia organicznego. Stąd też trudno nam przyjąć do wiadomości, że jednak szkło ulega korozji, i to dosyć szybkiej, w środowisku wilgotnym, w szczególności w obecności zabrudzeń na powierzchni szyb, oraz w roztworach wodnych, zarówno o odczynie kwasowym, jak i zasadowym. Procesy korozji nie tylko pogarszają estetykę szkła i obniżają wytrzymałość mechaniczną obiektów szklanych. Z takimi procesami związane są również zmiany w składzie chemicznym szkła, a taka informacja jest wykorzystywana w badaniach identyfikacyjnych na potrzeby procesu karnego.

Jakim badaniom fizykochemicznym najczęściej poddawane jest szkło oraz okruchy szklane, odpryski?

Obecnie badania fizykochemiczne okruchów szkła dla potrzeb identyfikacyjnych w kryminalistyce obejmują wyznaczenie współczynnika załamania światła metodą termoimmersyjną (GRIM) oraz składu pierwiastkowego. Zawartość poszczególnych pierwiastków w szkle jest wyznaczana różnymi metodami, m.in. skaningową mikroskopią elektronową z mikroanalizą rentgenowską (SEM-EDX), mikro-fluorescencją rentgenowską (-XRF). W ostatnich latach rozwijana jest metodą spektrometrii mas z jonizacją w plazmie indukcyjnie sprzężonej po ablacji laserowej (LA-ICP-MS), która pozwala na wyznaczenie pierwiastków występujących w szkle w ilościach śladowych (poniżej 0,01% wag.).

W jaki sposób ujawnia się i zabezpiecza na miejscu zdarzenia szkło oraz mikroślady szkła?

Na miejscu zdarzenia okruchy szkła ujawniane są poprzez szczegółową obserwację powierzchni, na których potencjalnie mogły się takie ślady przenieść, przy wykorzystaniu przyrządów powiększających. Zazwyczaj na miejscu zdarzenia znajduje się materiał porównawczy, np. rozbita szyba, z którego pobierane są próbki do dalszych badań. Znacznie trudniej ujawnia się okruchy szkła na ubraniu podejrzanego. Po przeprowadzeniu obserwacji, okruchy szkła z odzieży ujawnia się poprzez jej wytrząsanie lub szczotkowanie nad arkuszem papieru lub nad specjalnym lejem, na dnie którego znajduje się pojemnik (szalka Petriego). Zbierane są do niego ślady szkła.

fot.Arek

Kiedy może dojść do zanieczyszczenia okruchów szkła?

Okruchy szkła mogą ulec zanieczyszczeniu, podobnie jak inne mikroślady, innymi śladami lub substancjami, np. biologicznymi lub chemicznymi, utrudniającymi ich identyfikację. Niemniej jednak, okruchy szkła po oczyszczeniu mogą być poddawane właściwym badaniom identyfikacyjnym. Muszę też dodać, że oprócz typowego dla śladów ryzyka zanieczyszczenia substancjami obcymi, okruchy szkła z miejsca zdarzenia mogą zostać przeniesione ze sprawcy na osoby trzecie, a więc niezwiązane ze zdarzeniem, w związku z jego dalszą aktywnością po zdarzeniu, np. w trakcie poruszania się komunikacją miejską lub w obleganych miejscach publicznych. Taki proces nazywamy transferem wtórnym mikrośladów.

Jakiej wiedzy o zdarzeniu może dostarczyć biegły na podstawie badań zabezpieczonego fragmentu szkła? W jaki sposób wiedza ta może przełożyć się na proces karny?

Biegły przeprowadzając analizę porównawczą mikrookruchów szkła wyznacza i porównuje cechy materiału dowodowego (pobranego od podejrzanego) i porównawczego (z miejsca zdarzenia). W przypadku wykazania zgodności wyznaczonych cech (współczynnika załamania światła i składu pierwiastkowego) biegły może jedynie stwierdzić, że materiały te pochodzą z jednego źródła na określonym poziomie prawdopodobieństwa. Dalsze wnioskowanie, np. wskazujące, że podejrzany miał kontakt z ofiarą lub był na miejscu zdarzenia, wymaga uwzględnienia informacji o efektywności transferu pierwotnego mikrośladów na sprawcę lub ofiarę, ryzyka wspomnianego już transferu wtórnego okruchów szkła oraz częstości występowania określonych cech materiału dowodowego i porównawczego w populacji generalnej obiektów szklanych (a więc obiektów znajdujących się w naszym otoczeniu). Taka wiedza o aktywności podejrzanego stanowi dowód pośredni wskazujący na jego udział w zdarzeniu oraz może być przydatna do rekonstrukcji przebiegu zdarzenia.

Które ośrodki, instytucje w Polsce specjalizują się w wykonywaniu tego typu badań?

Niestety, badania okruchów szkła w Polsce wykonują jedynie nieliczne jednostki – laboratoria kryminalistyczne Policji (Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Policji w Warszawie i niektóre funkcjonujące przy komendach wojewódzkich Policji) oraz Instytut Ekspertyz Sądowych im. Prof. dra Jana Sehna w Krakowie.

Dziękuję za rozmowę