Zleceniodawca przesłał materiał dowodowy przedstawiający postać sprawcy przestępstwa, który miał twarz zasłoniętą maską. Wnioskował o odtworzenie wizerunku sprawcy poprzez wykorzystanie oprogramowania i „zdjęcie” maski z twarzy sprawcy na materiale dowodowym. Inny przykład: zleceniodawca wnioskował o identyfikację sprawcy w oparciu o jego postać (bez zarejestrowanej twarzy) zarejestrowaną na materiale dowodowym. Była też taka sytuacja, że zleceniodawca przesłał materiał dowodowy przedstawiający sprawcę zarejestrowanego od tyłu, który miał ubrany kaptur. W oparciu o takie materiały zawnioskował o przeprowadzenie identyfikacji antroposkopijnej. Zdarzyło się także, że zleceniodawca przesłał materiał dowodowy przedstawiający postać sprawcy zarejestrowanego z perspektywy lotu ptaka. W tym przypadku zleceniodawca wnioskował o ekspertyzę identyfikacyjną w oparciu o cień, jaki rzucała postać sprawcy.

Z dr Grzegorzem Matuszkiem, pracownikiem dydaktycznym Akademii WSB specjalizującym się w problematyce bezpieczeństwa i porządku publicznego, czynnym funkcjonariuszem Policji – rozmawia Anna Ruszczyk.

Jak wyglądały początki wdrażania w Polsce systemów monitoringu wizyjnego? Jaka idea przyświecała wdrożeniu monitoringu?

Przewodnią ideą zastosowania monitoringu wizyjnego w przestrzeni publicznej była i jest ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego. Po raz pierwszy w Polsce system monitoringu wizyjnego w tym celu zastosowano w Koronowie. W tym kilkunastotysięcznym miasteczku w województwie kujawsko – pomorskim system rozpoczął pracę w 1997 roku. Składał się wówczas z siedmiu kamer, z których cztery wyposażone były w obrotowe głowice oraz obiektywy umożliwiające zbliżanie obrazu. Decyzja o budowie systemu podyktowana była wzrostem zakłóceń porządku publicznego oraz przestępczości kryminalnej, głównie w kategoriach: rozboje i kradzieże z włamaniem. W ciągu dwóch lat od wdrożenia systemu monitoringu wizyjnego, w Koronowie poziom przestępczości tzw. „ulicznej” spadł o ponad 60%. Przypomnę, że pierwsza próba wykorzystania monitoringu wizyjnego dla zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego miała miejsce w 1947 roku w Londynie. Brytyjska policja wykorzystała kamery telewizji BBC w trakcie uroczystości towarzyszących ślubowi przyszłej królowej Anglii Elżbiety II. Okazało się, że koszty użycia kamer były wówczas zbyt wysokie. Przełomowym wydarzeniem w kontekście wykorzystania monitoringu wizyjnego, był jednak rok 1960. To właśnie wtedy londyńska policja po raz pierwszy wykorzystała własny system nadzoru wizyjnego dla zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego. Zainstalowano dwie kamery na Trafalgar Square. Miały one nadzorować tłum zebrany z okazji wizyty tajskiej rodziny królewskiej. Dynamiczny rozwój systemów monitoringu wizyjnego od 1960 roku wiązał się również z opracowaniem technologii rejestracji obrazu i dźwięku opartej na kasetach video, wykorzystującej magnetowidy. Jak widać monitoring wizyjny rozwijał się i rozwija bardzo dynamicznie. Kamery na stałe wkomponowały się w otaczającą nas rzeczywistość. Nikogo nie dziwi już obecność obiektywów kamer w przestrzeni publicznej. Systemy wizyjne są narzędziem pozwalającym skutecznie zapewnić bezpieczeństwo i porządek publiczny. Z drugiej strony dają możliwość nadużyć oraz stanowią niespotykaną dotychczas ingerencję w prywatność każdego obywatela.

Czy na przestrzeni lat korzystano z narzędzi służących poprawie jakości nagrań CCTV?

Od początku wykorzystywania systemów CCTV dążono do poprawy jakości nagrań. Barierę stanowiły możliwości technologiczne. W tym aspekcie można wyróżnić trzy historyczne etapy rozwoju monitoringu wizyjnego, tj.: system analogowej CCTV, system cyfrowej CCTV oraz systemy CCTV oparte o sieci IP. Największe różnice w zakresie szeroko pojętej jakości można było zauważyć między systemami analogowymi opierającymi się na kasetach wideo a systemami cyfrowymi. W tym miejscu podkreślić jednak należy, że jakość nagrań CCTV jest tylko jednym z kilku obszarów, które mają wpływ na skuteczność działania systemów wizyjnych. Równie istotne znaczenie co jakość obrazu mają inne czynniki, np.: sposób instalacji kamer, możliwość rejestracji obrazu w utrudnionych warunkach atmosferycznych, sposób prowadzenia obserwacji przez operatora, wyszkolenie personelu oraz procedura reakcji na wybrane incydenty. Dobra jakość materiału wizyjnego to nie tylko wysoka rozdzielczość obrazu czy brak zniekształceń wynikających z wad obiektywu. Elementem składowym jest również odpowiednie oświetlenie rejestrowanego obiektu, odpowiednia odległość i ustawienie obiektu względem kamery oraz możliwość rozróżnienia i określenia rzeczywistych cech wyglądu twarzy czy też sylwetki. Podkreślić należy, że w przypadku oceny jakości materiału dowodowego z systemów CCTV istnieje znacząca różnica między jakością techniczną materiału, przez którą rozumiemy rozdzielczość obrazu lub zapisu wideo, typ pliku i jego wielkość, kompresję jaką zastosowano podczas rejestracji lub archiwizacji, rodzaj urządzenia rejestrującego a jakością wizualną, rozumianą jako rozmiar obiektu w kadrze. Uważam, że na obecnym etapie rozwoju technologicznego, nie ma potrzeby polepszania jakości technicznej materiału wizyjnego. W mojej opinii obecne rozwiązania i możliwości w zakresie rozdzielczości i szeroko pojętej jakości są wystarczające. Znacznie większe znaczenie ma poprawianie stopnia wypełnienia kadru rejestrowanego obrazu niż wskazane parametry techniczne. Dotyczy to głównej mierze realizacji funkcji dowodowej materiału wizyjnego, właśnie wtedy, kiedy konieczne jest sporządzenie opinii antroposkopijnej. W tym kontekście znaczenia nabiera szkolenie personelu obsługującego monitoring, gdzie zwraca się uwagę na odpowiednie rejestrowanie obrazu. Mówiąc o jakości technicznej i wizualnej należy wskazać, że w niektórych przypadkach parametry te są jasno określone w przepisach prawnych. Przykładem mogą być dyspozycje przywołane w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 10 stycznia 2011 r. w sprawie sposobu utrwalania przebieg imprezy masowej. Innym kierunkiem rozwoju systemów monitoringu wizyjnego w kontekście jakości materiału było i jest szukanie rozwiązań pozywających na obserwację i rejestrację obrazu w utrudnionych warunkach atmosferycznych, po zmroku. Jednak w mojej opinii najwłaściwszym kierunkiem rozwoju jest wykorzystanie inteligentnych systemów monitoringu wizyjnego. Systemy takie wykorzystują algorytmy pozwalające automatyczne alarmowanie o określonych zdarzeniach oraz ich automatyczna rejestracje. Przykładem takich rozwiązań jest Katowicki Inteligentny System Monitoringu i Analiz, który działa od 2017 roku.

Jakie korzyści i zagrożenia niesie ze sobą korzystanie monitoringu wizyjnego?

Korzystanie z monitoringu wizyjnego w kontekście zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego daje wiele możliwości, których nie dają inne dostępne w tej chwili narzędzia. Przede wszystkim monitoring wizyjnym przynosi korzyści w trzech aspektach działania organów ścigania, tj.: w aspekcie prewencyjnym, aspekcie wykrywczym oraz dowodowym. Funkcja prewencyjna pozwala zapobiegać powstawaniu negatywnych zjawisk. Z jednej strony obecność kamer wpływa na postawę potencjalnego sprawcy wykroczenia lub przestępstwa, zniechęcając go do działań niepożądanych, z drugiej strony kamery mają wpływ na wszystkich obywateli. Przypominają im o możliwych zagrożeniach, właściwych zachowaniach, dają poczucie bezpieczeństwa.

Czy jesteśmy w stanie oszacować średnie koszty instalacji i rocznej eksploatacji jednej kamery w systemach monitoringu wizyjnego w największych miastach Polski?

Według moich ustaleń, średni koszt rocznej eksploatacji jednej kamery w 2017 roku wynosił 3 733,00 zł. Kwotę tą zestawiłem z średnim wynagrodzeniem w 2017 roku na najniższych stanowiskach w Policji. Biorąc pod uwagę, że była to kwota 1 939,00 zł miesięcznie, dało to łączną sumę 23 268,00 zł. Oczywiście porównanie to nie jest do końca uprawnione, ale daje uproszczony obraz korzyści finansowych z wykorzystania monitoringów wizyjnych. Funkcja wykrywcza monitoringu wizyjnego daje możliwość ustalenia tożsamości sprawców przestępstw/wykroczeń, natychmiastowej reakcji na zaobserwowany incydent. To z kolei pozwala na zatrzymanie sprawców na gorącym uczynku, odzyskanie utraconego mienia przede wszystkim na natychmiastową pomoc ofierze przestępstwa/wykroczenia. W tym przypadku można wskazać na korzyści który daje tylko i wyłącznie wykorzystanie monitoringu wizyjnego. Powszechna obecność kamer monitoringów wizyjnych, zarówno w miejscach publicznych jak i przeznaczonych do użytku prywatnego, spowodowała, że sprawdzenie nagrań stało się obowiązkowym elementem pracy wykrywczej organów ścigania.

fot. IR

Jak ważną rolę pełni funkcja dowodowa materiału wizyjnego?

Nagranie z monitoringu jest idealnym materiałem dowodowym w procesie karnym pozwalającym na wydawanie opinii kategorycznej. W trakcie prowadzonych badań spotykałem się z opiniami wielu ekspertów wskazujących na zmianę postawy osoby podejrzanej o dokonanie przestępstwa lub wykroczenia w momencie okazania jej własnego wizerunku na nagraniu stanowiącym materiał dowodowy. Wielokrotnie podejrzany zmieniał swoje dotychczasowe wyjaśnienia i przyznawał się do popełnienia zarzucanego mu czynu. To z kolei pozwalało wykorzystać instytucje przewidzianą w art. 335 k.p.k, tj. instytucję dobrowolnego poddania się karze. Wykorzystanie tej instytucji w mojej opinii znacznie przyspiesza, upraszcza proces karny a w finale przyczynia się do znaczących oszczędności dla skarbu państwa. Korzyści wykorzystania materiału wizyjnego w aspekcie funkcji wykrywczej a przede wszystkim dowodowej najlepiej oddaje chińskie przysłowie mówiące, że „jeden obraz wart więcej niż tysiąc słów”.

Czy może na tym polu dochodzić do nadużyć ze strony administratorów?

Bez wątpienia, powszechne wykorzystanie systemów CCTV rodzi również obawę o zagrożenia i niebezpieczeństwa. Jedne z nich dotyczą możliwych nadużyć ze strony operatorów i administratorów. Inne wskazują na szeroko pojęte naruszenie prawa obywateli do prywatności z oczywistych względów ograniczane przez monitoring. Znane i często przywoływane przypadki nadużyć ze strony operatorów i administratorów, dotyczyły np.: rejestrowania osób w intymnych okolicznościach, w trakcie załatwiania potrzeb fizjologicznych, w przebieralniach. Dotyczyły również nieuprawnionego publikowania tego typu materiałów w mediach. Wszystkie znane przypadki wypełniały znamiona określonych przestępstw. Nawiasem mówiąc, jeden z pierwszych i najgłośniejszych przypadków dotyczył sytuacji, która miała miejsce w 2004 roku w miejscowości Sefton w Wielkiej Brytanii. Operatorzy systemu miejskiego monitoringu wizyjnego skierowali obiektywy kamer na okno mieszkania młodej kobiety. Przez cały wieczór obserwowali jak spędza ona czas ze swoim chłopakiem, jak się myje, jak się przebiera. Obserwowali obraz na dużym telewizorze w centrum operacyjnym, a dla wprowadzenia odpowiedniej atmosfery pogasili światła w pomieszczeniu. Paradoksalnie, ich czyn został ujawniony dzięki kamerom które obserwowały wnętrze pomieszczenia operacyjnego systemu a o których istnieniu nie wiedzieli sami operatorzy. Inne zagrożenia związane z wykorzystaniem monitoringu wiążą się z postrzeganiem go jako elementu systemu bezpieczeństwa. Z jednej strony kamery mogą zakłócać obywatelom obraz bezpieczeństwa, prowadzić do rozmywania się odpowiedzialności, złudnego poczucia bezpieczeństwa w obszarze objętym monitorowaniem, z drugiej strony wpływają na postawę samych przestępców. Wykorzystanie systemów CCTV w określonych obszarach może prowadzić do tzw. zjawiska migracji przestępczości. Uważam, że kreowanie właściwego obrazu monitoringu wizyjnego na rzecz bezpieczeństwa i porządku publicznego jest zadaniem organów wykorzystujących go w codziennej służbie, pracy. Informowanie społeczeństwa o zasadach funkcjonowania monitoringów wizyjnych, w tym monitoringów miejskich, jest elementem budowania szeroko pojętego społeczeństwa obywatelskiego.

W jaki sposób nagrania z monitoringu wizyjnego mogą być wykorzystywane przez organy ścigania?

Jak wcześniej wskazałem, organy ścigania wykorzystują monitoring wizyjny ze względu na jego trzy podstawowe funkcje z zakresu bezpieczeństwa i porządku publicznego, tj.: funkcję ochronno-prewencyjną, funkcję wykrywczą oraz funkcję dowodową. Podstawowym zadaniem monitoringu wizyjnego była, jest i prawdopodobnie będzie ochrona osób oraz mienia, czy też inaczej zapobieganie zjawiskom niepożądanym. Prewencja oznacza formę interwencji społecznej i kontroli przestępczości, polegającej na wyszukiwaniu bezpośrednich przyczyn powstawania zjawisk niepożądanych takich jak przestępstwa, wykroczenia, zjawiska patologii społecznej oraz prowadzeniu działań mających na celu zapobieganie i niedopuszczanie do ich powstawania. Funkcja wykrywcza monitoringu wskazuje na możliwość stwierdzenia zaistnienia zdarzenia noszącego znamiona przestępstwa/wykroczenia, zarejestrowanie zachowań osób uczestniczących w takim zdarzeniu oraz sposobu działania sprawców. Tym samym, dzięki rejestracji zdarzeń, istnieje możliwość ujawnienia określonego przestępstwa lub wykroczenia, natychmiastowej reakcji określonych służb, ustalenia tożsamości sprawcy. Funkcja dowodowa określa sytuację, kiedy może zostać podjęta próba dokonania identyfikacji grupowej lub indywidualnej osób i przedmiotów materialnych w oparciu o zarejestrowany obraz z miejsca zdarzenia objętego monitoringiem.

W jaki sposób przeprowadzane są badania identyfikacyjne w oparciu o nagrania monitoringu?

Podstawą do przeprowadzenia badań identyfikacyjnych jest posiadanie odpowiedniego materiału wizualnego, spełniającego wymagania zarówno w zakresie jakości rejestracji jak również w warstwie treściowej. To właśnie nagrania monitoringu wizyjnego pozwalają na obiektywne i kompleksowe odpowiedzi na siedem złotych pytań kryminalistycznych, tj.: co? (łac. quid?) – typ zdarzenia (np. przestępstwo, wypadek, wykroczenie, inne); gdzie? (łac. ubi?) – umiejscowienie zdarzenia (np. teren otwarty, pomieszczenie, itp.); kiedy? (łac. quando?) – termin zdarzenia oraz czas jego trwania; jak? ( łac. quomodo?) – sposób dokonania czynu; czym? (łac. quibus auxiliis?) – środki techniczne zastosowane do dokonania czynu; dlaczego? (łac. cur?) – ustalenie motywów, pobudek, przyczyn; kto? (łac. quis?) – osoby uczestniczące w zdarzeniu (pokrzywdzony, sprawca, inne). Obraz jaki daje nam kamera monitoringu jest przede wszystkim obiektywny. W przeciwieństwie do innych dowodów, jak na przykład zeznań świadków, które zawsze są w pewien sposób wypaczone i zakłamane. Ma na to wpływ upływ czasu od zdarzenia, stosunek emocjonalny do zdarzenia, wiek świadka i możliwości percepcji. Warto w tym miejscu jeszcze raz przytoczyć treść przywołanego już chińskiego przysłowia, że” jeden obraz wart więcej niż tysiąc słów”.

fot. IR

Jakie najczęściej błędy popełniane są przy zabezpieczaniu materiału dowodowego i porównawczego?

Jak wynika z prowadzonych przeze mnie badań zleceniodawcy opinii antroposkopijnych nie mają wpływu na jakość materiału dowodowego. Materiał dowodowy w kontekście treści jest po prostu taki jak udało się zarejestrować. Oczywiście mogą się zdarzyć błędy techniczne w trakcie zgrywania materiału, związane z wykorzystaniem niewłaściwego nośnika, niewłaściwą kompresją materiału dowodowego. W tym przypadku najlepszym rozwiązaniem jest zabezpieczenie materiału wraz z jego pierwotnym nośnikiem, tj. z twardym dyskiem lub całym rejestratorem. Takie rozwiązanie jest jak najbardziej uzasadnione z puntu widzenia wartości dowodowej, ale nie ma zastosowania w codziennej praktyce. Trudno sobie wyobrazić, aby za każdym razem policjant zabezpieczał cały rejestrator i na jakiś czas (zazwyczaj dłuży czas) unieruchamiał w ten sposób cały system CCTV. Często pojawiającym się błędem jest zabezpieczenie niewłaściwego materiału ze względu na interesujący nas czasookres zdarzenia. Wiąże się to z błędnym ustawieniem zegara rejestratora. Po prostu zabezpieczony zostaje materiał z innego czasookresu niż wynika to z cyfrowego zegara rejestratora. Niestety, często te błędy są ujawnianie w momencie kiedy interesujący nas materiał dowodowy został już nadgrany lub skasowany. Z formalnego punktu widzenia najczęściej popełnianym błędem jest brak metryczki śladu charakteryzującego zabezpieczony materiał. Błąd ten nie ma bezpośredniego wpływu na przebieg badań kryminalistycznych, ale może mieć znaczenie w procesie dowodowym. Kolejnym błędem albo raczej utrudnieniem w pracy biegłych jest znaczna ilość formatów zapisu materiału wizyjnego i konieczność wykorzystywania różnego rodzaju odtwarzaczy multimedialnych. Uważam, że w tym aspekcie najlepszym rozwiązaniem jest dołączanie do materiału dowodowego odtwarzaczy obsługujących zabezpieczony format w jakim zapisano film. Ta praktyka jest coraz częściej stosowana w przypadku zabezpieczenia materiału wizyjnego do potrzeb procesu wykrywczego. W istotny sposób ułatwia to i przyspiesza analizę materiału. Dużym utrudnieniem w pracy biegłych jest brak wstępnej weryfikacji zabezpieczonego materiału wizyjnego. Uważam, że normalną praktyką powinno być przeprowadzenie oględzin zabezpieczonego materiału wizyjnego przez prowadzącego postępowanie funkcjonariusza – przede wszystkim usprawniałoby to pracę biegłych. Brak oględzin wymaga kompleksowej analizy materiału w celu ujawnienia obiektów będących przedmiotem badań. Przeprowadzone oględziny pozwalają precyzyjnie określić czasookres poddany badaniom oraz przedmiot badań. Znacznie przyspiesza to prace identyfikacyjne, nie absorbuje czasu eksperta na czynności, które może wykonać każdy policjant komórki śledczej. W przypadku pozyskiwania materiału porównawczego zleceniodawca ma już bezpośredni wpływ na jego jakość. Najlepszym rozwiązaniem jest każdorazowe konsultowanie sposobu pobrania materiału porównawczego z mającym wykonywać opinię ekspertem. Często zdarza się, że w przypadku, kiedy jest to możliwe materiał porównawczy wpływowy, biegli chcą osobiście pozyskiwać. Opierając się na materiale dowodowym wiedzą oni w jaki sposób filmować lub fotografować obiekt badań. Niejednokrotnie w prowadzonych badaniach antroposkopijnych koniecznym było sporządzenie kilkudziesięciu zdjęć w ramach materiału porównawczego. W przypadku materiału porównawczego bezwpływowego błędem jest przekazywanie do ekspertyz kserokopii zdjęć (najczęściej są to zdjęcia z wniosku o wydanie dowodu osobistego). W tej sytuacji zasadnym jest przekazanie oryginalnego zdjęcia lub sporządzenie fotokopii. Jak wskazali eksperci przytoczone błędy mają raczej charakter marginalny. Poprzez bezpośredni kontakt zleceniodawcy z wykonującymi ekspertyzy już na etapie wstępnej konsultacji udaje się unikać wszystkich błędów.

fot. ZW

Czy Pana zdaniem przedstawiciele wymiaru sprawiedliwości mają pełną wiedzę odnośnie możliwości wykrywczych związanych z wykorzystania monitoringu wizyjnego?

Uważam, że w chwili obecnej przedstawiciele wymiaru sprawiedliwości mają pełną wiedzę na temat możliwości jakie daje monitoring wizyjny w procesie wykrywczym i dowodowym. Świadczą o tym liczby zlecanych ekspertyz antroposkopijnych. Według mnie monitoring wizyjny ma największe znaczenie w procesie wykrywczym. Analiza zapisów wizyjnych jest współcześnie stałym elementem procesu wykrywczego. Niejednokrotnie, tylko i wyłącznie dzięki zapisom monitoringów udaje się ustalić tożsamość sprawcy przestępstwa lub wykroczenia. Dzieje się tak wówczas gdy brakuje innych źródeł dowodowych w postaci zeznań świadków lub śladów kryminalistycznych. To właśnie zapisy wizyjne są jedyną nadzieją na ustalenie tożsamości sprawcy. Podkreślić należy, że dotyczy to nie tylko materiałów rejestrujących przebieg interesującego nas zdarzenia. Dotyczy to każdej innej sytuacji mającej związek z przestępstwem lub wykroczenie. Jak przykład mogę podać materiały rejestrujące drogę przyjścia i odejścia sprawcy, jego wcześniejsze wizyty na miejscu zdarzenia w celu przeprowadzenia rozpoznania. Sądzę, że możliwości systemów CCTV są już powszechnie znane przedstawicielom organów ścigania, choć nie brakuje jeszcze opinii z pogranicza filmów fantastycznych zdecydowanie je przeceniających.

Najciekawsze wnioski i zlecenia z którymi Pan się spotkał?

Zleceniodawca przesłał materiał dowodowy przedstawiający postać sprawcy przestępstwa, który miał twarz zasłoniętą maską. Wnioskował o odtworzenie wizerunku sprawcy poprzez wykorzystanie oprogramowania i „zdjęcie” maski z twarzy sprawcy na materiale dowodowym. Inny przykład: zleceniodawca wnioskował o identyfikację sprawcy w oparciu o jego postać (bez zarejestrowanej twarzy) zarejestrowaną na materiale dowodowym. Była też taka sytuacja, że zleceniodawca przesłał materiał dowodowy przedstawiający sprawcę zarejestrowanego od tyłu, który miał ubrany kaptur. W oparciu o takie materiały zleceniodawca zawnioskował o przeprowadzenie identyfikacji antroposkopijnej. Zdarzyło się także, że zleceniodawca przesłał materiał dowodowy przedstawiający postać sprawcy zarejestrowanego z perspektywy lotu ptaka. W tym przypadku zleceniodawca wnioskował o ekspertyzę identyfikacyjną w oparciu o cień, jaki rzucała postać sprawcy. Bywało, że zleceniodawca, przesyłając materiał dowodowy zadał wprost pytanie o treści „ Jak nazywa się osoba, której wizerunek znajduje się na materiale dowodowym?”. W tym przypadku brakowało materiału porównawczego. Zleceniodawca był przekonany o funkcjonowaniu bazy wizerunków osób, która może służyć jako materiał porównawczy. Jak widać, tych kilka, jakże znamiennych przykładów, wskazuje na wyobrażenie o przesadnych możliwościach wykrywczych i dowodowych. Oczekiwania być może wynikają z obrazu kreowanego w kinie akcji, filmach i serialach sensacyjnych. Z drugiej jednak strony, uważam, że te oczekiwania są swego rodzaju postulatami. Być może wskazują one potencjalne kierunki rozwoju monitoringu wizyjnego i sposobów jego wykorzystania w procesie wykrywczym i dowodowym.

W strukturze Laboratorium Kryminalistycznego w KWP w Katowicach znajduje się Sekcja Fotografii i Technik Audiowizualnych. Jaki jest zakres zadań realizowanych przez sekcję?

Zakres zadań realizowanych w oparciu o przekazany materiał dowodowy w postaci nagrań monitoringu wizyjnego jest dosyć obszerny. Zakres ten dotyczy następujących zagadnień: identyfikacja przedmiotów na podstawie zdjęć, zapisów wizyjnych, analiza zapisów wizualnych oraz przechwytywanie poszczególnych klatek filmu, obróbka komputerowa graficznych plików cyfrowych z wykonaniem dokumentacji fotograficznej. Sekcja przeprowadza także badania antroposkopijne w zakresie graficznej rekonstrukcji wyglądu przedmiotów nietypowych względnie posiadających trwałe cechy charakterystyczne w oparciu o słowny opis świadków. Do zadań sekcji należy również wstępna weryfikacja materiału zdjęciowego i filmowego pod kątem możliwości dokonania badań identyfikacyjnych osoby widocznej na obrazie/nagraniu, wykonywanie progresji i regresji wiekowej oraz przeprowadzanie badań antroposkopijnych w zakresie identyfikacji osób (zwłok) na podstawie materiału zdjęciowego i filmowego.

Kto może zostać policyjnym biegłym z zakresu badań antroposkopijnych, jak wygląda proces kształcenia i szkolenia takich ekspertów?

Zakładając, że biegłym sądowym jest osoba, która posiada doświadczenie zawodowe i odpowiednią, specjalistyczną wiedzę w danym zakresie, można wskazać, że biegłym z zakresu badań antroposkopijnych jest ekspert w tym obszarze powoływany w postępowaniu sądowym w celu przedstawiania opinii antroposkopijnych. Opinie dotyczą okoliczności mających znaczenie dla sprawy, a których wyjaśnienie wymaga specjalistycznej wiedzy. W 2019 roku polska Policja zatrudniała łącznie 11 biegłych wykonujących opinie antroposkopijne. Pracują oni w Centralnym Laboratorium Kryminalistycznym Policji w Warszawie oraz w laboratoriach kryminalistycznych przy komendach wojewódzkich Policji. Oprócz tego organy ścigania korzystają z biegłych antroposkopów wykonujących swoje ekspertyzy poza strukturami Policji. Na uwagę zasługuje proces kwalifikacji i kształcenia policyjnych biegłych z zakresu badań antroposkopijnych. Jest on regulowany Zarządzeniem nr 3 Komendanta Głównego Policji z dnia 17 stycznia 2014 r. w sprawie uprawnień do wydawania opinii oraz wykonywania czynności w policyjnych laboratoriach kryminalistycznych. Dokonując pewnego uogólnienia można wskazać, że proces kształcenia przyszłych biegłych odbywa się na zasadach relacji „uczeń-mistrz”. Przywołany „uczeń” wykazując określone predyspozycje wykonuje powierzone mu zadania w obszarze badań antroposkopijnych. Dotyczy to oczywiście zadań, które są realizowane pod ścisłym nadzorem doświadczonego eksperta – „mistrza”. Na tym etapie to „mistrz” bierze odpowiedzialność za rzetelność badań przeprowadzonych przez „ucznia”. To mistrz decyduje w którym momencie „uczeń” może samodzielnie wykonywać opinie antroposkopijne. W polskich uczelniach nie prowadzi się niestety kierunków kształcenia ekspertów z zakresu badań antroposkopijnych (w przeciwieństwie, np. do badań grafologicznych).

W jaki sposób ekspertyza antroposkopijna może mieć wpływ na rozstrzygnięcie w sprawie karnej?

Jak się okazuje, ekspertyza antroposkopijna może mieć znaczący wpływ na rozstrzygnięcie. W tym przypadku nie chodzi tylko i wyłącznie o potwierdzenie sprawstwa podejrzanego lub oskarżonego. Zabezpieczony materiał wizyjny może potwierdzać również niewinność podejrzanego bądź oskarżonego, nawet wtedy, kiedy inne zebrane dowody na to wskazują. Takim znamiennym przykładem była sprawa dotycząca uszkodzenia ciała u pracownika ochrony jednego ze sklepów na terenie Chorzowa. Sprawa karna prowadzona była przed Sądem Rejonowym w Chorzowie. W trakcie prowadzonego postępowania przygotowawczego pokrzywdzony rozpoznał sprawcę przestępstwa. Wydawało się, że stuprocentowa pewność w trakcie okazania będzie stanowiła niezbity dowód przeciwko oskarżonemu. Już na etapie postępowania sądowego wydana została kategoryczna opinia antroposkopijna całkowicie wykluczająca sprawstwo oskarżonego. Jest to jeden z wielu przykładów wartości opinii antroposkopijnych w prowadzonych postępowaniach. Dosyć często negatywne opinie stanowiły podstawę uniewinnienia obwinionych o przekroczenie prędkości, gdzie materiał dowodowy stanowiły nagrania z kamer rejestratorów prędkości. Oczywiście, zdecydowaną większość stanowią sprawy, gdzie opinia antroposkopijna była dowodem przeciwko oskarżonemu. Bez wątpienia, w sytuacji dysponowania dowodowym materiałem wizyjnym dobrej jakości, miał on decydujący wpływ na rozstrzygnięcie.

fot.ZW

Które z obszarów związanych z CCTV wymagają udoskonaleń, w jakim kierunku powinny w przyszłości rozwinąć się systemy monitoringu wizyjnego?

Bez wątpienia systemy CCTV na stałe wkomponowały się w otaczającą nas rzeczywistość. Z pewnością w dalszym ciągu będą one rozwijane w każdym aspekcie życia społecznego. Na płaszczyźnie ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego monitoring wizyjny jest i będzie jednym z kluczowych elementów. Widzę kilka kierunków rozwoju systemów CCTV jako narzędzia dla poprawy bezpieczeństwa i porządku publicznego. Pierwszym kierunkiem jest tworzenie inteligentnych systemów CCTV. Rozwój technologiczny daje systemom monitoringu wizyjnego możliwości, które pozostawały w sferze wyobrażeń twórców filmów fantastycznych. Możliwości te wynikają głównie z dynamicznego rozwoju branży informatycznej. Budowane obecnie systemy wykorzystują już narzędzia pozwalające na „inteligentną” obserwację obszaru monitorowanego. Opierają się one na analizie wizyjnej i akustycznej obserwowanej rzeczywistości. Generują alerty w przypadku zarejestrowania anomalii, automatycznie analizują rejestrowany obraz, autonomicznie reagują na zdarzenia. Wszystkie te udogodnienia wspomagają lub wręcz wyręczają operatorów systemu z bieżącej analizy rejestrowanego obrazu. W dalszym ciągu jednak to człowiek ostatecznie interpretuje znaczenie rejestrowanego obrazu i podejmuje dalsze decyzje.

Czy „inteligentne” systemy są pozbawione wad?

Niestety nie, jednym z problemów jest generowanie „fałszywych alertów”. Alarmy mogą być wywoływane przez nieznaczące zmiany w obserwowanej rzeczywistość (np. liście drzew poruszane wiatrem, refleksy świetlne). Z tego powodu jednym z kierunków rozwoju oprogramowania sterującego systemami monitoringów wizyjnych jest praca nad maszynowym uczeniem się, stanowiącym jeden z najważniejszych działów sztucznej inteligencji. Pozwoli to automatycznie i właściwie interpretować rejestrowany obraz. Praca nad sztuczną inteligencją wspomagającą pracę monitoringów wizyjnych jest jednym z głównych kierunków rozwoju technologicznego. Przykładem tzw. „inteligentnego„ systemu jest Katowicki Inteligentny System Monitoringu i Analiz. Jest on obecnie uznawany za najnowocześniejszy w Polsce. O jego fenomenie nie świadczy jednak organizacja pracy, choć również ma znaczenie, ale wykorzystane przez system specjalistyczne, zaawansowane oprogramowanie. System wykorzystuje różne komponenty oprogramowania, między innymi system rozpoznawania numerów rejestracyjnych LPR (Milestone). System ten jest zainstalowany na 10 punktach drogowych zlokalizowanych na głównych trasach drogowych w Katowicach system IBM IVA (Intelligent Video Analytics) – komponent zaawansowanych analityk wideo. W systemie KISMiA, na wybranych kamerach, zostały skonfigurowane analityki rozpoznające następujące sytuacje: leżący człowiek, pozostawiony obiekt, usunięty obiekt, zbiegowisko, przekroczenie strefy, włamanie do pojazdu, jazda pod prąd, parkowanie, kolizja pojazdów pojawienie się zwierząt w strefie, dewastacja, zmiana położenia obiektu. Alarmy wygenerowane przez analityki są wyświetlane ekranie operatora. Inne kierunki dotyczą możliwości wykorzystania różnego rodzaju kamer obserwujących rzeczywistość. Koncepcja dotyczy możliwości dostępu do wszystkich klasycznych punktów kamerowych, jak również kamer zainstalowanych w smartfonach, obsługiwanych przez prywatnych użytkowników czy kamer zainstalowanych na dronach. Znamienny jest fakt, iż rozwój technologii nie jest determinowany wyłącznie możliwością wykorzystania przez podmioty publiczne (np. na rzecz bezpieczeństwa i porządku publicznego). Istotne znaczenie ma również presja sektora prywatnego. Przykładem może być branża reklamowa, gdzie systemy wizyjne potrafią samodzielnie rozpoznawać: płeć, wiek osoby i dzięki temu właściwie dobierać treść reklamy. Zapotrzebowanie sektora publicznego, jak i prywatnego daje tym samym gwarancję kontynuowania prac nad rozwojem systemów CCTV.

Czy Polska bierze udział w inicjatywach naukowo-badawczych związanych z monitoringiem przestrzeni?

Oczywiście, bierzemy udział w różnego rodzaju inicjatywach, których celem jest opracowanie innowacyjnych systemów monitorowania przestrzeni. Przykładami takich inicjatyw był projekt INDECT, który zakładał powstanie rozwiązań do inteligentnej obserwacji i automatycznego wykrywania zachowań lub przemocy w środowisku miejskim. Partnerami programu były polskie uczelnie tj. Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Politechnika Gdańska oraz Politechnika Poznańska. Innym przykładem był projekt COPCAMS (Cognitive and Perceptive CAMeraS) oznaczającego w polskiej wersji „kamery umożliwiające kontekstowe rozumienie pozyskiwanego obrazu”. Badania dotyczyły opracowania i przetestowania nowych inteligentnych rozwiązań dla kamer przemysłowych, systemu dozoru wizyjnego, diagnostyki wizyjnej na liniach produkcyjnych i innych dziedzin zaawansowanej analityki wizyjnej. Jednym z partnerów była Politechnika Gdańska. Sądzę, że pewne rozwiązania zaproponowane w filmach since-fiction są wprowadzane w życie. Myślę, że istnieje duże prawdopodobieństwo, że sceny z filmu „Raport mniejszości”, w którym kamery rozpoznawały tożsamość człowieka są wielce prawdopodobne. Uważam, że prawdopodobne są również wizje przewidywania określonych zachowań ludzi poprzez wykorzystanie kamer monitoringu uzbrojonych w odpowiednie oprogramowanie.

Dziękuję za rozmowę