Sprawcy przestępstw wykorzystują najnowsze osiągnięcia w zakresie współczesnych, często innowacyjnych, w dużej mierze także cybernetycznych (informatycznych) technologii, wspomagających ich działania oraz globalizację obejmującą swobodne przemieszczanie się i działania w „wirtualnym świecie”. Współcześnie organy ścigania podejmują szeroką współpracę z policjami innych państw członkowskich Unii Europejskiej, wykorzystując najnowocześniejsze rozwiązania techniczno-taktyczne i technologiczne, które w różnej konfiguracji pozwalają skutecznie zwalczać przestępczość krajową, jak i międzynarodową. Działania te są realizowane na najwyższym poziomie profesjonalizmu, który jest weryfikowany poprzez standaryzację procedur (np. oględzinowych, realizowanych w ramach kryminalistycznego badania miejsca zdarzenia) oraz akredytację prac badawczych (eksperckich) w laboratoriach kryminalistycznych Policji, a więc stosowanych tam procedur oraz w aspekcie technicznym. Wymogi te wynikają z przyjętej przez Europejską Sieć Instytutów Nauk Sądowych (European Network of Forensic Science Institute – ENFSI) polityki akredytacji, przy aktywnym wsparciu Komitetu ds. Jakości i Kompetencji (Quality and Competence Committee – QCC) wraz z ekspercką Grupą Roboczą „Miejsce Zdarzenia”, oraz implementowania (już w 2000 r.) do polskiej praktyki (procedur karnych) rozwiązań zawartych w normie ISO/IEC 17020 dotyczącej pracy grupy oględzinowej (w skład której wchodzą profesjonalnie przygotowani specjaliści, a więc prokuratorzy, policjanci i biegli) na miejscu zdarzenia.

Z dr Jerzym Gąsiorowskim, dr nauk prawnych, podinspektorem w st. spoczynku, adiunktem w Katedrze Nauk o Bezpieczeństwie Wydziału Nauk Stosowanych Akademii WSB z siedzibą w Dąbrowie Górniczej – rozmawia Anna Ruszczyk.

Czym są innowacyjne techniki kryminalistyczne?

Kryminalistyka, jako nauka uniwersalna, multidyscyplinarna, należy do systemu nauk prawnych, koncentruje się na taktycznych zasadach i sposobach oraz technicznych metodach i środkach wykrywania, zabezpieczania, badania i wykorzystania wszelkich źródeł informacyjnych i informacji o osobach oraz o zdarzeniach i ich okolicznościach. Mając na względzie przeciwdziałanie i zwalczanie przestępczości, opracowuje skuteczne metody działania w celu zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego, które wykorzystuje się w procesie wykrywczym w prowadzonych postępowaniach karnych. W tym celu kryminalistyka korzysta z rozwiązań prawnych i technicznych/technologicznych wypracowanych przez szereg odrębnych dyscyplin naukowych, a w szczególności – wśród nauk prawnych: prawa karnego materialnego i procesowego (w tym też działań pozaprocesowych organów ścigania), kryminologię; wśród nauk przyrodniczych i technicznych: medycyny sądowej, biologii, genetyki, chemii, fizyki, matematyki, elektroniki, informatyki, a także nauk społecznych, jak psychologia, socjologia itd. Kryminalistyka w procesie karnym w ramach taktyki i techniki kryminalistycznej w „tradycyjnych” metodach i technikach kryminalistycznych wykorzystuje opracowane przez inne dyscypliny naukowe oraz wypracowane własne innowacyjne rozwiązania techniczno-taktyczne powiązane z technologiami informatycznymi. Działania te mają za zadanie nadanie procedurze karnej, jak i procesowi wykrywczemu w miarę jednolitego – w unijnym – modelu, którego głównym założeniem jest normalizacja procedur, jak i standaryzacja sprzętu technicznego używanego podczas czynności procesowo-kryminalistycznych. Szczególną rolę w tym zakresie przypisać należy współpracy Policji z Europejskim Komitetem Konsultacyjnym ds. Badań nad Bezpieczeństwem (ESRAB). Istotne znaczenie przypisać należy badaniom prowadzonym nad nowoczesnymi technologiami, mogącymi wspomóc proces wykrywczy, jak i normalizacji, certyfikacji oraz międzyoperacyjności wykorzystywanych w praktyce śledczo-kryminalistycznej systemów wykrywania. Odbywa się to w ramach strategii kryminalistycznej, a więc działu obejmującego naukę typu prognostycznego, przewidującą rozwój przestępczości, kierunki i symptomy tego rozwoju oraz przygotowującą takie metody, środki i przedsięwzięcia, które byłyby w stanie skutecznie zwalczać tę przestępczość obecnie, jak i w przyszłości. Uwagę w tych badaniach skupia się na innowacyjnych (nowatorskich) rozwiązaniach wspomagających znane i stosowane współcześnie techniki (taktyki) kryminalistyczne, które są wypracowywane przez praktyków i naukowców związanych z organami ścigania, jak i wdrażaniu w struktury techniki kryminalistycznej rozwiązań opracowanych przez inne dyscypliny naukowe. Innowacyjność rozumieć zatem należy na stosowaniu najnowocześniejszych rozwiązań taktyczno-technicznych wdrażanych do „tradycyjnych” metod i technik kryminalistycznych.

W jaki sposób rozwój techniki i technologii może wpływać na wykrywalność sprawców przestępstw?

W zwalczaniu przestępczości organy ścigania wykonują zadania związane z ujawnieniem faktu popełnienia przestępstwa i jego wykryciem oraz ustaleniem i ujęciem sprawcy. Zadania te wykonuje się poprzez realizację prostych, jak i złożonych (a często i skomplikowanych) czynności śledczych, o charakterze taktycznym, jak i technicznym. Wynika to z faktu, że przestępstwo jest zjawiskiem złożonym, a jego poznanie i zwalczanie wymaga wiedzy z wielu dyscyplin naukowych, przede wszystkim kryminalistyki, której zadaniem – na przestrzeni dziejów, tak jak też jest i obecnie – było i jest opracowywanie (aktualnie naukowych) metod i środków służących poznaniu prawdy obiektywnej o zdarzeniach, ich okolicznościach oraz o osobach związanych z tymi zdarzeniami. Dlatego też kryminalistyka permanentnie zwiększa skalę humanitarnych, operatywnych i empirycznie sprawdzanych przez naukę i praktykę (a więc obiektywnych) metod służących przeciwdziałaniu czynom zabronionym oraz ustaleniu ich sprawców. Realizuje się to poprzez metody i techniki identyfikacji osób przystosowując do potrzeb kryminalistyki osiągnięcia antropologii, a szczególnie jej działu – antropometrii, w struktury której nauka włącza badania cech opisowych (morfologicznych i fizjologicznych). W identyfikacji sprawców i/lub ich ofiar wykorzystuje się cechy wymierne (somatometria) i opisowe (somatoskopia) osób, które w ramach biometrii, jako nauki zajmującej się badaniem zjawisk życiowych przy zastosowaniu analizy statystycznej, stanowi podstawę biometrycznych systemów identyfikacji osób. Obok identyfikacji osób w zwalczaniu przestępczości korzysta się także z możliwości identyfikacji narzędzi, którymi sprawcy popełniają przestępstwa, a zatem i ich – chociaż w sposób pośredni – identyfikacji.

Czym są systemy ewidencji kryminalno-rozpoznawczej?

Systemy identyfikacji oraz ewidencji kryminalno-rozpoznawczej stosowane w procesie wykrywczym obejmują swym zakresem dział techniczno-rozpoznawczy, do którego zalicza się badania wymagające wiadomości z różnych dziedzin nauk przyrodniczych i technicznych oraz dział informacyjno-rozpoznawczy, obejmujący posługiwanie się zbiorami danych zawierającymi opisy charakterystycznych danych, jak np. cechy osób i ich działalność (w tym ich modus operandi, który również pozwala identyfikować sprawców przestępstw za sprawą perseweracji). Taki podział ma merytoryczne uzasadnienie. Odpowiednie zaewidencjonowanie charakterystycznych cech znanych (i nie znanych) przestępców i ich modus operandi oraz pozostawionych na miejscu przestępstwa śladów sprawców i narzędzi oddaje nieocenione usługi przy ich identyfikowaniu. Odpowiednio skatalogowane i sklasyfikowane dane pozwalają na stwierdzenie identyczności lub nieidentyczności osób/narzędzi, a zsynchronizowanie poszczególnych rodzajów kartotek pozwala na powiązanie kilku (a często i wielu) przestępstw pod względem podmiotowym/przedmiotowym, a tym samym na uzyskanie dodatkowych informacji o ewentualnym sprawcy. Dane te stanowią istotną pomoc w procesie wykrywczym organów śledczych, szczególnie w dobie, gdy sprawcy przestępstw przy ich popełnianiu korzystają z najnowocześniejszych zdobyczy nauki i stale doskonalą metody i sposoby dokonywania przestępstw oraz kamuflażu utrudniającego, a nawet uniemożliwiającego (w ich przekonaniu) ich identyfikację. Sprawcy przestępstw wykorzystują najnowsze osiągnięcia w zakresie współczesnych, często innowacyjnych, w dużej mierze także cybernetycznych (informatycznych) technologii, wspomagających ich działania oraz globalizację obejmującą swobodne przemieszczanie się i działania w „wirtualnym świecie”. Współcześnie organy ścigania podejmują szeroką współpracę z policjami innych państw członkowskich Unii Europejskiej, wykorzystując najnowocześniejsze rozwiązania techniczno-taktyczne i technologiczne, które w różnej konfiguracji pozwalają skutecznie zwalczać przestępczość krajową, jak i międzynarodową. Działania te są realizowane na najwyższym poziomie profesjonalizmu, który jest weryfikowany poprzez standaryzację procedur (np. oględzinowych, realizowanych w ramach kryminalistycznego badania miejsca zdarzenia) oraz akredytację prac badawczych (eksperckich) w laboratoriach kryminalistycznych Policji, a więc stosowanych tam procedur oraz w aspekcie technicznym. Wymogi te wynikają z przyjętej przez Europejską Sieć Instytutów Nauk Sądowych (European Network of Forensic Science Institutes – ENFSI) polityki akredytacji, przy aktywnym wsparciu Komitetu ds. Jakości i Kompetencji (Quality and Competence Committee – QCC) wraz z ekspercką Grupą Roboczą „Miejsce Zdarzenia”, oraz implementowania (już w 2000 r.) do polskiej praktyki (procedur karnych) rozwiązań zawartych w normie ISO/IEC 17020 dotyczącej pracy grupy oględzinowej (w skład której wchodzą profesjonalnie przygotowani specjaliści, a więc prokuratorzy, policjanci i biegli) na miejscu zdarzenia. Natomiast standardy postępowania dotyczące akredytacji prac badawczych w laboratoriach kryminalistycznych zgodne są z wymogami normy ISO/IEC 17025, a więc prowadzenia badań i opracowywania ekspertyz zgodnie z najwyższymi wymaganiami jakości badań laboratoryjnych, przy pomocy zwalidowanych metod badawczych, opracowanych przez specjalistyczne jednostki – w Polsce przez Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Policji (CLKP). Odnośnie często występującego współcześnie – w ramach cyberprzestępczości – „śladu cyfrowego”, który staje się dowodem cyfrowym, w sytuacji ujawnienia go i zabezpieczenia na dowolnym etapie postępowania karnego, stosuje się opis dowodu cyfrowego zawartego w normie ISO/IEC 27037 uznając, że są to informacje lub dane przechowywane lub przesyłane w formie binarnej, które mogą być wykorzystywane jako dowód.

Czemu służą te technologie?

Technologie te służą identyfikacji, weryfikacji tożsamości osób (sprawców przestępstw i ich ofiar), ale także i np. ochrony pasażerów (i lotnisk), uczestników imprez masowych, ochrony granic i kontroli towarów przywożonych na teren UE, zbierania dowodów przestępstw, jak też wykrywania niebezpiecznych substancji w powietrzu, wodzie i żywności. Są one także istotnym elementem ochrony prywatnej własności i infrastruktury krytycznej. Wykorzystywanie ich w zwalczaniu przestępczości i terroryzmu ma na celu uzyskanie jak najszerszej wiedzy o czynie (zdarzeniu) o charakterze przestępczym i uzyskania w ramach czynności procesowo-kryminalistycznych odpowiedzi na tzw. „siedem złotych pytań”. Czynności te przybierają formę różnorodnych działań o charakterze procesowym i pozaprocesowym.

Czy innowacje dotarły do metod ujawniania śladów?

Oczywiście, wśród najnowszych technik i technologii wprowadzanych do praktyki śledczo-kryminalistycznej mających wpływ na wykrywalność sprawców przestępstw mają także metody ujawniania śladów na miejscu zdarzenia, na osobach i odzieży, a także w dziedzinie metod poszukiwania określonych przedmiotów itd. Wymienić tu należy innowacyjne metody ujawniania i obrazowania śladów linii papilarnych zwiększające możliwość ich detekcji i poprawiających ich czytelność [nowatorska w skali światowej metoda obrazowania śladów daktyloskopijnych, z zastosowaniem nowych odczynników chemicznych, z wykorzystaniem zjawiska luminescencji opóźnionej w zakresie promieniowania od UV do NIR] oraz wykorzystania mobilnego laboratorium (namiotu) do ujawniania śladów daktyloskopijnych parami estru kwasu cyjanoakrylowego (NUS) w warunkach terenowych. Poza tym w praktyce zastosowanie ma analiza śladów krwawych oraz ustalenie mechanizmu ich powstania na miejscu popełnienia przestępstwa, która umożliwia wnioskowanie co do przebiegu i okoliczności samego zajścia. W badaniach miejsca zdarzenia wykorzystuje się także zdalnie sterowane urządzenia (roboty) do realizacji zadań związanych z weryfikacją ewentualnych zagrożeń oraz zabezpieczaniem jak najszerszego spektrum śladów kryminalistycznych w sytuacji występowania zagrożeń CBRN (skażeń chemicznych, biologicznych, radioaktywnych), czy aktywnych źródeł detonacji, w różnych warunkach terenowych i atmosferycznych, które mogą wystąpić w przypadku katastrof lub aktów terroru. Istotne znaczenie mają „ślady cyfrowe”, które w ramach zwalczania cyberprzestępczości zabezpiecza się do celów dowodowych, tak na miejscu zdarzenia, jak i w ramach innych czynności procesowo-kryminalistycznych. Powszechnie też bada się sieć monitoringu (miejskiego, przemysłowego, stadionowego, komunikacyjnego), co powoduje stały wzrost liczby zleceń na opracowanie opinii kryminalistycznych wykorzystujących zapisy pochodzące z tych systemów. W tej sferze działań policyjnych szerokie zastosowanie mają także badania mechanoskopijne (ślady działania narzędzi), traseologiczne (ślady lokomocji osób i pojazdów) i fizykochemiczne, które wykorzystują osiągnięcia współczesnej chemii, fizyki i nauk pokrewnych do badania materialnych dowodów rzeczowych (różnorodne materiały i substancje, występujące w otoczeniu człowieka zarówno w ilościach masowych, jak np. włókna, tkaniny, szkło, metale, lakiery czy materiały budowlane, jak i w ilościach śladowych, np. pozostałości po wystrzale z broni palnej czy pożarze oraz mikroślady powyższych substancji i wiele innych, jak krople smarów).

Czy innowacje przyczyniają się do usprawnień bądź zmiany metodyki prowadzenia oględzin miejsca zdarzenia?

Standaryzacja procedur oględzinowych implementowana (w 2000 r.) do polskiej praktyki procesowo-kryminalistycznej dotyczącej pracy grupy oględzinowej w ramach prowadzenia oględzin miejsca zdarzenia, skutecznie ujednoliciła proces poszukiwania śladów kryminalistycznych świadczących o sprawcy, jak i przebiegu zdarzenia oraz dokumentowania jego wyglądu poprzez utrwalenie jego stan faktycznego. Innowacje, tak w zakresie taktycznym (proceduralnym), jak i technicznym, wprowadzone tymi wytycznymi objęły czynności o charakterze procesowo-kryminalistycznym, które od chwili implementacji wykonywane są z wykorzystaniem jak najefektywniejszych sposobów, metod i technik w celu poznania prawdy o zdarzeniu. Polskie procedury przybrały formę dokumentu pt. „Standardy postępowania dla kierujących oględzinami miejsca zdarzenia”, ujednolicając w sposób optymalny kryteria poprawności przedsięwzięć wykrywczo-procesowych, dzięki czemu są akceptowane w państwach członkowskich Unii Europejskiej. „Standardy…” normalizując procedury przebiegu oględzin miejsca przestępstwa stymulują organy procesowe do uzyskania odpowiedzi na fundamentalne w nauce kryminalistyki „siedem złotych pytań” proponując organom ścigania państw członkowskich UE zbudowanie wzorca tej czynności wykorzystując w tym celu wnioski z analizy potrzeb śledczych co do: klasyfikacji czynu, jego czasoprzestrzennej rekonstrukcji, ustalania związku przyczynowego, identyfikacji sprawcy (rzadziej świadka), narzędzi, motywów, śladów czynu. Takie podejście jest jak najbardziej zasadne, bowiem oględziny, zwłaszcza miejsca poważnego zdarzenia są czynnością wymagającą nie tylko odpowiednich przepisów, ale przede wszystkim dużej wiedzy „kryminalistycznej”, jak też i umiejętności adekwatnego postępowania na miejscu różnych zdarzeń o charakterze przestępnym. Zatem każdy wykonujący czynności na miejscu zdarzenia winien legitymować się niezbędną wiedzą z zakresu nauk sądowych, w tym z dziedziny techniki kryminalistycznej, bowiem ogół zachowań w toku oględzin musi respektować pewne wartości graniczne, określane obowiązującym prawem, stanem nauki i uznanymi przez nią normami jakościowymi, bieżącą, swobodną analizą wyników oraz kosztami, których nie należy nadmiernie racjonalizować, ale i nie dopuszczać do marnotrawienia wydatków. Wzorce ENFSI winny inspirować do przemyślenia tej czynności przed jej rozpoczęciem, a w trakcie badań – stać się przewodnikiem dla każdego, a szczególnie mniej doświadczonego organu procesowego.

Czego dokładnie dotyczą modele stosowania techniki kryminalistycznej?

Wypracowane modele procedowania, jak i stosowania techniki kryminalistycznej, dotyczą zachowań prowadzących oględziny, począwszy od powzięcia pierwszej informacji o zdarzeniu aż do zakończenia i udokumentowania wszelkich danych i działań międzyoperacyjnych. Zaznaczyć jednak należy, że wypracowane w „Standardach…” algorytmy czynności nie są dogmatem, prowadzący (prokurator, policjant, uprawniony funkcjonariusz innych służb) badanie miejsca zdarzenia oraz biorący w nich udział specjalista [technik kryminalistyki (art. 205 § 1 k.p.k.)] i biegły mogą (a niejednokrotnie powinni) – w zależności od sytuacji – postępować niekonwencjonalnie i intuicyjnie, gdyż dzięki takiemu działaniu z wykorzystaniem awangardowych środków i technik poszerza się krąg możliwości ujawniania i zabezpieczania śladów. Prowadzący oględziny powinni też korzystać z najnowocześniejszych rozwiązań technicznych służących do utrwalania wyglądu miejsca zdarzenia, jak np. funkcjonującą w oparciu o technologię trójwymiarową: fotogrametrię kryminalistyczną obejmującą pomiary na obrazach fotograficznych oraz infografię kryminalistyczną, pozwalającą na trójwymiarowe rekonstrukcje wirtualne przypadków rzeczywistych. Zatem innowacje w zakresie taktyki kryminalistycznej od chwili implementowania ich do „Standardów…” permanentnie przyczyniają się do usprawnienia pracy na miejscu zdarzenia. Implementacja ta ma także odzwierciedlenie w zmianach metodyki prowadzenia oględzin miejsca zdarzenia poprzez całościowe uregulowanie przebiegu czynności procesowo-kryminalistycznych na miejscu zdarzenia.

Jakie działania podejmowane są w celu zapewnienia wysokiej jakości czynności na miejscu zdarzenia?

Działania podejmowane w celu zapewnienia wysokiej jakości czynności na miejscu zdarzenia realizowane są w dwojaki sposób – poprzez procedury i z wykorzystaniem szerokiej gamy techniki kryminalistycznej. Kryminalistyczne badanie miejsca zdarzenia jest istotne, gdyż jest ono najbogatszym źródłem informacji o przestępstwie i przestępcy. Dlatego też wykonywane czynności w ramach kryminalistycznego badania miejsca zdarzenia [najczęściej w sytuacjach niecierpiących zwłoki (art. 308 § 1 k.p.k.)], a zwłaszcza będących jego integralną częścią oględzin miejsca zdarzenia winny być profesjonalnie realizowane, zgodnie z wymaganiami prawnymi oraz w sposób zgodny z aktualną wiedzą i doświadczeniem kryminalistycznym, gdyż ich wyniki pozwalają przedsięwziąć czynności śledcze, które są punktem wyjściowym dalszych czynności taktyczno-technicznych w ramach realizacji procesu karnego. Działania te obejmują szereg interdyscyplinarnych przedsięwzięć, które charakteryzują się kilkoma istotnymi z prawno-kryminalistycznego punktu widzenia cechami. Chodzi tu o ich zróżnicowany charakter, a więc powiązanie ze sobą działań jednostkowych i/lub złożonych taktycznych metod i zasad postępowania z technicznymi środkami i sposobami ich realizacji, przez co jednoczą one w sobie czynności procesowe (na plan pierwszy wysuwają się oględziny) z czynnościami pozaprocesowymi (operacyjno-rozpoznawczymi, prewencyjnymi). Ponadto przedsięwzięcia te charakteryzują się wielością działań taktyczno-technicznych o niejednolitym z punktu widzenia procesowo-kryminalistycznego charakterze i ich powiązaniem, wzajemnym uzupełnianiem i podporządkowaniem wspólnemu celowi, którym jest zebranie maksymalnej ilości informacji o badanym zdarzeniu i sprawcy, w możliwie jak najkrótszym czasie oraz przy jak najmniejszym nakładzie sił i środków. Następną ich cechą jest związek czasowo-terytorialny z popełnionym czynem (miejscem zdarzenia). Zakres tych czynności nie ogranicza się jedynie do przedsięwzięć wykonywanych w czasie i miejscu zdarzenia, gdyż wiele z nich (np. organizacja grupy operacyjno-procesowej, pościg, penetracja terenu, wywiad itp.) wykracza poza obszar oględzin i czas oficjalnego pobytu zespołu oględzinowego na miejscu zdarzenia, tym bardziej, że obecnie – w dobie globalizacji (i cybernetyzacji) – czyny zabronione mogą być popełniane w czasie rzeczywistym (cyberprzestępczość, cyberterroryzm – np. w obszarze bankowości elektronicznej), a także na rozległym terenie działania przestępców (z uwzględnieniem zagrożeń z przestrzeni kosmicznej). Patrząc z tego punktu widzenia stwierdzić należy, że nawet jednolite procedury postępowania na miejscu przestępstwa (jak i akredytacja laboratoriów kryminalistycznych) nie są wystarczające dla właściwego wykonania czynności procesowo-kryminalistycznych na miejscu zdarzenia jak i badań eksperckich w laboratoriach kryminalistycznych. Niezbędny jest najwyższej klasy sprzęt kryminalistyczny, który pozwoli w sposób jak najbardziej profesjonalny wykonać wszystkie czynności w pełnym zakresie, przede wszystkim jakościowego ujawniania i zabezpieczania śladów i dowodów, udokumentowania w sposób właściwy tych czynności, jak też przeprowadzenia w sposób jak najbardziej prawidłowy laboratoryjnych badań eksperckich. Dlatego też w celu poprawy jakości przedsiębranych czynności na miejscu zdarzenia polska policja ustawicznie wyposażana jest w sprzęt najwyższej klasy, jak też prowadzi projekty badawcze zmierzające do pozyskania lub/i opracowania tej klasy sprzętu technicznego, dzięki któremu będzie można wykonać czynności oględzinowe w każdym miejscu i czasie oraz w sposób jak najbardziej prawidłowy z zachowaniem wszelkich zasad bezpieczeństwa. Takie podejście jest jak najbardziej zasadne, gdyż właściwie wykonane merytorycznie badania laboratoryjne zależą właśnie od prawidłowego, tak pod względem procesowym, jak i technicznym ich zabezpieczenia oraz dostarczenia do laboratoriów. Nie ulega przy tym wątpliwości, że nawet najlepiej przeszkolony technik kryminalistyki w trakcie oględzin na miejscu zdarzenia bez odpowiedniego (wysokiej jakości) sprzętu nie jest w stanie ujawnić i zabezpieczyć wielu śladów kryminalistycznych, dlatego też prowadzone są obecnie przez CLKP w ramach konsorcjów naukowych projekty badawczo-rozwojowe z obszaru techniki kryminalistycznej, finansowane przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Prowadzi się zatem badania związane z nowoczesnymi metodami rejestracji stanu miejsca zdarzenia, zwłaszcza w przypadkach katastrof komunikacyjnych, pożarów dużych obiektów i awarii w zakładach przemysłowych, w szczególności ze względu na obszar objęty zabezpieczeniem miejsca zdarzenia czy poddany oględzinom, potrzebą szczególnej dokładności w rejestracji stanu miejsca zdarzenia i szybkości w jej przeprowadzaniu, które odznaczają się szczególnymi walorami dowodowymi.

W jakim obszarze możliwa jest współpraca archeologa sądowego z organami ścigania, przy jakiego rodzaju sprawach?

W szerokim spektrum zdarzeń o przestępczym charakterze przy ich procesowo-kryminalistycznej obsłudze i analizie (badaniu) bardzo pomocna może być archeologia sądowa, której głównym założeniem, jako poddziedziny archeologii klasycznej, jest użycie metodyki badań archeologicznych na potrzeby organów ścigania. Współpraca archeologów z organami ścigania jest szeroko rozpowszechniona w Wielkiej Brytanii, USA, Australii i krajach Beneluksu. Działają tam organizacje rządowe skupiające archeologów sądowych jako biegłych, którzy służą policji na terenie całego kraju. Ich wkład niekiedy walnie przyczynia się do wykrycia sprawcy przestępstwa. Korzysta z niej również Interpol. Działania prowadzone przez archeologa i kryminalistyka sprowadzają się do celu, którym jest rekonstrukcja zdarzenia, jakie rozegrało się w bliższej lub bardziej odległej przeszłości, na podstawie zachowanych i dostępnych śladów bezpośrednio lub pośrednio związanych z wyjaśnianym zdarzeniem. Archeologia wypracowała tu sprawdzony system prowadzenia „śledztwa”, zgodnie z hipotezą budowaną na bazie analizy zachowanych śladów, popartą wnikliwymi ekspertyzami, których dostarczają inne dziedziny nauki. Metoda ta polega na zaadaptowaniu sposobu prowadzenia prac odkrywkowych przez współczesnych archeologów, i znacząco poprawia prowadzenie procesu wykrywczego, szczególnie w sprawach o dużym ciężarze gatunkowym, jak np. zabójstwa (poszukiwanie i techniki wydobycia zwłok), podpalenia (ogniska pożaru) itp., aby pozyskać maksymalną ilość informacji dotyczących okoliczności zbrodni i w profesjonalny sposób zabezpieczyć ślady. Współdziałanie tego typu jest o tyle uzasadnione, że tylko doświadczony archeolog (sądowy) jest w stanie prześledzić i udokumentować zmiany w warstwach ziemi, w której znajdują się ślady i dowody przestępstwa (np. zakopania zwłok) i jak procesy naturalne wpłynęły na miejsce w którym ślady i dowody czy ciało spoczywało. Dzięki temu można dowiedzieć się jak długo tam leżało i jak się tam znalazło. W działaniach kryminalnych użyteczne są również metody nieinwazyjne stosowane w archeologii – zwłaszcza geofizyczne, w tym wykrywacze metalu. Wadą (z procesowo-kryminalistycznego punktu widzenia) jest jednak długotrwały proces tych prac, dlatego też w Polsce archeologia sądowa nie jest w zasadzie praktykowana – istnieje jako oddzielna specjalizacja jedynie na Uniwersytecie Wrocławskim, gdzie wykładana jest na Międzywydziałowych Studiach Podyplomowych Archeologii Sądowej.

Czy w ramach prowadzonych oględzin miejsca śledczy posiłkują się wiedzą analityków śladów krwawych?

Na miejscu popełnienia przestępstwa poza tradycyjnymi śladami pozwalającymi na ustalenie uczestników zdarzenia występują również takie, które umożliwiają wnioskowanie co do przebiegu i okoliczności samego zajścia. Jednym z takich śladów są ślady krwawe, a więc plamy krwi rozmieszczone na różnych powierzchniach (poziomych, pionowych). Ich profesjonalna analiza pozwala wysnuć wnioski co do możliwych scenariuszy przebiegu zdarzenia (przemieszczanie się ofiary i/lub sprawcy) oraz ustalić mechanizm ich powstania, a więc sposób, kierunek itp. uderzeń narzędziem. Istotnym aspektem takiej analizy jest jak najdokładniejsze zapoznanie się z przestrzennym rozmieszczeniem śladów. Tradycyjne metody utrwalania obrazu śladów krwawych wykorzystują fotografię dwuwymiarową, natomiast implementacja najnowszych osiągnięć z zakresu wizualizacji i rekonstrukcji obiektów 3D do rejestracji wyglądu miejsca zdarzenia pozwala również technikę tę zastosować przy utrwalaniu obrazu śladów krwawych. Dla biegłego zajmującego się rekonstrukcją zdarzenia na podstawie śladów krwawych kluczowe jest, by ujawnione na miejscu plamy były prawidłowo udokumentowane, gdyż właściwa interpretacja mechanizmu powstawania śladów krwi może dostarczać organom ścigania (ekspertom, biegłym) niezwykle cennych informacji. Znaczenie ma wszystko: ilość plam, ich kształt (wygląd), wielkość oraz rodzaj podłoża, na którym zostały ujawnione i lokalizacja (rozmieszczenie w przestrzeni i względem siebie). Sposób, w jaki powstały ślady krwi na danym miejscu zdarzenia może dać odpowiedź na pytanie, jak ta krew się tam znalazła i potwierdzić inne dowody oraz weryfikować przyjęte przez biegłych wersje zdarzeń. Z wielkości i kształtu śladów krwi wywnioskować można, jaki był sposób zadawania ciosów, ustalić pozycję ofiary i napastnika w trakcie ataku i po nim, a także liczbę zadanych uderzeń i narzędzie zbrodni. Na podstawie wyglądu krwi można też określić kolejność zdarzeń, potwierdzić albo obalić wyjaśnienia osoby oskarżonej, zeznania pokrzywdzonego czy świadka.

Przy jakiego typu zdarzeniach służby śledcze korzystają z technologii skanowania 3D?

W ramach kryminalistycznego badania miejsc zdarzeń Policja w celu rejestracji stanu miejsca zdarzenia wykorzystuje sprzęt służący do dokumentowania w trójwymiarze, jak np. system QuickMap 3D czy inne, powszechnie też stosowane, systemy laserowego skanowania 3D. Sprzęt ten służy do wizualizacji i rekonstrukcji m.in. zdarzeń drogowych, katastrof komunikacyjnych, zabójstw (w terenie otwartym i pomieszczeniach), pożarów dużych obiektów i awarii w zakładach przemysłowych, w szczególności ze względu na obszar objęty zabezpieczeniem miejsca zdarzenia czy poddany oględzinom, potrzebą szczególnej dokładności w rejestracji stanu miejsca zdarzenia i szybkości w jej przeprowadzaniu, które odznaczają się szczególnymi walorami dowodowymi, gdzie niezbędne jest – w tradycyjnym ujęciu – wykonanie szkicu i innych czynności procesowo-kryminalistycznych, jak np. eksperymentów procesowych. Dzięki tym systemom możliwe jest szybkie, sprawne i bardzo dokładne wykonywanie pomiarów wyznaczonego obszaru, budynku, pomieszczenia, jako miejsc zdarzeń poddawanych oględzinom. Skanery HDS 3D pozwalają na odczyt i archiwizację wszelkich danych przestrzennych – i to zarówno w wymiarze 2D, jak i 3D. Większość danych z miejsca zdarzenia dostępna jest w każdym momencie w postaci trójwymiarowego obrazu, a więc możliwy jest wirtualny powrót na miejsce zbrodni i jego dokładna analiza.

Dziękuję za rozmowę